Sluiten
Eind 2018 startte het wetenschappelijke onderzoek en de restauratie van 'De dood van Maria', één van de decretaal erkende Vlaamse Topstukken. Het is een schilderij op paneel van Hugo van der Goes (ca. 1440-1482) . Een team van deskundige restaurateurs in dienst van de vzw Kenniscentrum van Musea Brugge werkt onder toezicht van een internationale begeleidingscommissie.
Van der Goes werd geboren binnen een kunstenaarsfamilie uit Gent, waar hij zijn opleiding genoot en in 1467 meester werd. Hij werkt er aan verschillende grote opdrachten, zoals het grote drieluik met de Aanbidding van de Herders, in opdracht van Tommaso Portinari, de vertegenwoordiger van de Medici-bank in Brugge. In amper 15 jaar schildert hij zijn bekende oeuvre bijeen. Van der Goes is een van de Vlaamse primitieven die nooit in Brugge werkte, net zoals Rogier van der Weyden (actief in Brussel) of Dieric Bouts (actief in Leuven). Hij verlaat Gent in 1478 om in te treden als lekenbroeder in het Rood Klooster in het Zoniënwoud (Oudergem, Brussels Hoofdstedelijk Gewest), waar hij enkele jaren later sterft.
Musea Brugge bezit een topstuk van deze meester uit Gent: 'De dood van Maria' (ca. 1440-1482). Het paneel werd vermoedelijk geschilderd in opdracht van Jan Crabbe, abt van de abdij Ten Duinen in Koksijde. Dit schilderij moeten we situeren aan het einde van Van der Goes' carrière, wanneer hij in het Rood Klooster verblijft.
Het toont Maria op een bed vlak voor of net na haar dood, dat weten we eigenlijk niet. De apostelen zijn miraculeus samengekomen. Ze waren over de aarde verspreid om het geloof te verspreiden, maar voor de dood van Maria keren ze allemaal terug naar haar doodsbed. Je ziet boven het bed Jezus verschijnen, want Maria mag als enige rechtstreeks naar de hemel omdat zij de moeder van God is.
Op het werk is een van de meest indrukwekkende en aangrijpende sterfscènes uit de laatmiddeleeuwse kunst te zien. Het is ook uniek in de realistische weergave van individueel verdriet. Wat vooral aanspreekt zijn de hoofden van de apostelen en hun individuele emoties. Dat is een van de universele kwaliteiten van dit stuk.
Tussen 2018 en 2022 onderging ‘De dood van Maria’ een intensieve restauratie, onder leiding van Griet Steyaert en met de medewerking van Marie Postec. Het resultaat is verbluffend. De prachtige karakterkoppen van de apostelen, de architectonische setting en het verrassende kleurenpallet zijn waarneembaar als nooit tevoren.
De restaurator verwijderde eerst de vergeelde, niet-originele vernislagen. Ze drenkte kompresjes in een oplosmiddel en hield die enkele minuten tegen het vernis om het vernis makkelijker te verwijderen.
Onder het vernis zaten op sommige plaatsen storende grijze vlekjes, mogelijk een oude lijm en vuil. Die laag werd grotendeels verwijderd met wattenstaafjes en gedemineraliseerd water. Daarna fixeerde ze de originele, erg fragiele verflaag.
Tijdens eerdere restauraties waren delen van het werk overschilderd om lacunes en beschadigingen te verbergen. De restaurator heeft die overschilderingen verwijderd. Dat deed ze gedeeltelijk met een scalpel onder een stereomicroscoop – een tijdrovend werkje. De lacunes vulde ze op met een mengsel van krijt en lijm. Ze retoucheerde de beschadigde delen, zoals de roze mantel van de apostel vooraan en het bidsnoer op de plankenvloer. Vervolgens verniste ze het schilderij opnieuw. Alle ingrepen zijn omkeerbaar.
Het weghalen van de oude overschilderingen leverde interessante informatie op. Zo zijn linksboven en rechtsonder restanten van een gordijn blootgelegd en deels gereconstrueerd. Misschien was de hele scène oorspronkelijk wel omgeven door een baldakijn met gordijnen. We weten het niet zeker, want het werk is ooit bijgesneden, mogelijk om het in een nieuwe lijst te laten passen. Aan de linker- en de bovenzijde zijn daardoor een paar centimeter verloren gegaan.
De restauratie gaf ons ook een beter beeld van het paneel zelf. Dat bestaat uit zeven horizontale planken van Baltische eik. Aan de achterkant zijn ze vastgezet met ‘sleutels’, rechthoekige stukjes hout. Elke sleutel is bevestigd met vier houten pennen, die dwars door het paneel steken. Als je goed kijkt, zie je de koppen van de pennen door de verf heen.
Hoe zag 'De dood van Maria' eruit vóór (links) en na (rechts) de restauratie? Schuif de slider naar links en rechts en ontdek de verschillen.
De inzichten die dit onderzoek en de restauratie opleveren, vormden de basis voor een tentoonstelling rond het leven en werk van Hugo van der Goes. 'De dood van Maria' stond tussen het najaar van 2022 en het voorjaar van 2023 letterlijk en figuurlijk centraal in de toptentoonstelling 'Oog in oog met de Dood' in het Sint-Janshospitaal.
Vandaag kan je het gerestaureerde meesterwerk bewonderen in het Groeningemuseum
