Sluiten
Musea Brugge en Openbare Bibliotheek Brugge konden samen dit zestiende-eeuws manuscript verwerven. Het is een traktaat over bisschoppelijke uitvaartliturgie ('obsequium') door Nicolaus Bureau, in opdracht van bisschop Jan de Witte, de oprichter van het 'Collegium Bilingue' in Brugge. De miniatuur aan de aanvang van het manuscript toont Jan de Witte, en kan in de onmiddellijke omgeving van de Brugse miniatuur- en paneelschilder Simon Bening (gest. 1561) worden gesitueerd.
De betekenis van dit werk, zowel qua inhoud als qua vorm, is voor Brugge ontzettend groot. Lacunes in de collecties op vlak van humanisme, Brugse funeraire cultuur en 16de-eeuwse productie van boeken en schilderkunst worden met deze aankoop opgevuld. Het manuscript was tot nu toe in privébezit. Dankzij de aankoop wordt deze belangrijke getuige van de intellectuele, religieuze en artistieke geschiedenis van Brugge eindelijk toegankelijk voor onderzoek en publiekswerking.
Het manuscript werd gemaakt in opdracht van Jan de Witte (1475-1540), een Brugse geestelijke met een indrukwekkende internationale carrière aan het Spaans-Habsburgse hof. In 1528 werd Jan de Witte tot bisschop van Cuba benoemd. In 1530 werd hij biechtvader van Eleonora, zus van Karel V en koningin van Frankrijk. Kort daarop vestigde hij zich in zijn geboortestad Brugge. Het Stadsarchief bezit een gekleurde tekening van zijn woning, het “Hof van Cuba” aan de Garenmarkt.
De Witte was de nieuwe beweging van het humanisme zeer genegen. In 1540, kort voor zijn overlijden, maakte hij zijn testament op. Daarin regelde hij onder meer de stichting van een Collegium Bilingue, een plek voor de studie en onderwijs van Grieks, Latijn en theologie. Dankzij de fondsen van Jan de Witte konden bekende humanisten zoals Joris Cassander en Jacobus Cruquius in Brugge publiek doceren. De stichting kan gezien worden als een belangrijke stap om Brugge op de kaart te zetten op het vlak van hoger onderwijs. Jan de Witte overleed in 1540 en werd begraven in het nu bijna volledig verdwenen dominicanenklooster van Brugge.
Het voorwoord van dit liturgische manuscript is een brief van Nicolaus Bureau aan Jan de Witte. Nicolas Bureau (gest. Brugge 1551), was franciscaan, hulpbisschop van Doornik, en titelvoerend bisschop van Sarepta. Hij staat bekend om zijn rol in de theologische debatten van zijn tijd. Als intellectueel en theoloog was hij een tegenstander van Erasmus.
Bureau stelde een obsequiale voor bisschoppen samen, een liturgisch handboek met rites, gebeden en gezangen voor de uitvaart en begrafenis van “prinsen van de Kerk”. Hij noemt de tekst in het voorwoord zelf ‘De agendis in episcoporum morte et sepultura’ ('over de handelingen bij de dood en begrafenis van bisschoppen'). Vóór de verspreiding van het standaardiserende Rituale romanum in 1614, varieerde de uitvaartliturgie volgens plaatselijke gebruiken.
Binnen de Vlaamse context is de aanwezigheid van een obsequiale zeldzaam. Het feit dat het kan worden gelinkt aan een specifieke bisschop, die in het manuscript bovendien wordt afgebeeld, maakt dit manuscript een liturgisch unicum. De tekst is een origineel werk van Bureau, dat bovendien in geen andere exemplaren is bewaard, waarin hij een behoudsgezinde katholieke weerwoord biedt tegen opkomende protestantse theorieën. Een unieke getuige dus van de strijd van christelijke doctrines in de Lage Landen.
De volbladminiatuur bij aanvang van het manuscript toont het portret van Jan de Witte, knielend voor een gekruisigde Christus. Deze miniatuur kan zonder twijfel in de onmiddellijke omgeving van de Brugse miniatuur- en paneelschilder Simon Bening (gest. 1561) gesitueerd worden. De compositie van de miniatuur is beïnvloed door Gerard David (ca. 1455-1523). Rond de volbladminiatuur en de tegenoverliggende bladzijde is randdecoratie in illusionistische of “Gent-Brugse” stijl aangebracht. Deze randdecoratie bevat ook het wapenschild en het motto VOLUNTAS DEI van Jan de Witte.
Het manuscript wordt tentoongesteld in de leeszaal van Hoofdbibliotheek Biekorf op donderdagavond 31 maart, tijdens de voordracht “Een stad vol boeken. Bibliotheken en leescultuur in Brugge tijdens de zestiende eeuw” door Ludo Vandamme (org. Postuniversitair Centrum KULeuven Brugge). Meer info en inschrijven.
Vanaf 28 oktober zal het manuscript deel uitmaken van de tentoonstelling “Oog in Oog met de Dood. Hugo van der Goes, oude meesters, nieuwe blikken” in het Sint-Janshospitaal.
