In het kort

Om de effecten van de klimaatverandering op erfgoed tegen te gaan, bestudeert het REFRESH-project de impact van water op historische erfgoedsites.

REFRESH (Water Cycle For Resilient Heritage) is een internationale samenwerking tussen Musea Brugge en verschillende onderzoekspartners, waaronder het Koninklijk Instituut voor Kunstpatrimonium (KIK). Onderzoeksteams uit België, Frankrijk, Italië en het Verenigd Koninkrijk richten zich op vier emblematische erfgoedsites: het Dogepaleis in Venetië, het Louvre in Parijs, het Gruuthusemuseum in Brugge en Blenheim Palace in Woodstock (Engeland).

Welke impact hebben klimaatveranderingen op erfgoed?

Klimaatveranderingen brengen extreme weersomstandigheden en dus grote temperatuur- en vochtschommelingen teweeg. Die hebben impact op het binnenklimaat van museumzalen. Kunst- en erfgoedobjecten zijn gevoelig voor schommelingen in temperatuur en vochtigheid. Bij grote schommelingen kan er schade ontstaan zoals barsten, scheuren, oxidatie en condensatie. Ze kunnen ook de natuurlijke veroudering van kunstwerken versnellen of schimmels veroorzaken.

Watercyclus bestuderen

Een van de belangrijkste factoren die de invloed van klimaatverandering op erfgoedsites bepalen, is de hoeveelheid water (zowel in overvloed als bij tekort) en de manier waarop water zich verplaatst. Vooral als de sites omringd zijn door natuurlijke omgevingen zoals parken en tuinen.

Het REFRESH-project wil de rol van watercycli op de conservatie van culturele erfgoedsites begrijpen, met een globale aanpak die de waterdynamiek op drie niveaus in beschouwing neemt:

Het vloeibare water in de natuurlijke omgeving zoals stromend water, grondwater en regen (bodem en vegetatie in tuinen en parken of in een stedelijke context)
De omzetting van vloeibaar naar dampvormig water binnen de bouwkundige gebouwschil (monument)
De invloed van luchtvochtigheid en vloeibaar water op de bewaring van interieurs en collecties (condensatieverschijnselen)

Visit Bruges | © Jan Darthet

Metingen in het Gruuthusemuseum

Om de impact van water op historische erfgoedsites te kunnen meten, installeren de onderzoekers op de vier sites verschillende meettoestellen. Op de buitengevel van het Gruuthusemuseum en in de grond komen er een aantal sensoren. Op het dak van het museum komt er ook een weerstation. Daarnaast monitoren we in vier museumzalen verschillende parameters zoals temperatuur, luchtvochtigheid en CO2. In enkele vitrines doen we extra onderzoek naar condensatie, door de oppervlaktetemperatuur te meten van materialen als eikenhout, marmer, glas, gips en koper. Die materialen hebben elk andere thermische eigenschappen en reageren dus anders op de omgeving. De REFRESH-onderzoekers bestuderen ook de impact van het omgevingswater (de Reie) op het metselwerk en de historische bouwmaterialen van het Gruuthusepaleis.

Al die metingen gebeuren ook in Italië (het Dogepaleis in Venetië), Engeland (het Blenheim Palace in Woodstock) en Frankrijk (het Louvre in Parijs).

Duurzame oplossingen

REFRESH wil het effect van watercycli op de conservatie van erfgoedsites in kaart brengen en beter begrijpen. Zo kunnen we hefbomen identificeren om het behoud van cultureel erfgoed te optimaliseren en tegelijkertijd het waterbeheer te verbeteren en het energieverbruik te verminderen. Door de relatie tussen natuur en cultuur beter te begrijpen, kunnen we de gevolgen van de klimaatverandering op ons erfgoed verzachten en de veerkracht van cultureel erfgoed versterken. Het project loopt tot de zomer van 2027.