Sluiten
Madonna met kanunnik Joris van der Paele

KUNST | WERK

18 | Een bijdehand accessoire: de chatelaine

Een object dat in het Gruuthusemuseum ligt en wel eens vragen oproept, is de chatelaine. Er liggen enkele exemplaren in zaal 11, het ‘dameskabinet’ voor de periode 17de-18de eeuw.

BMG 2006
Chatelaine met converserend paar, zilver, goud en email, 1750-1800, Gruuthusemuseum BMG.2006, foto: Dominique Provost

Eigenlijk hadden er net zo goed chatelaines kunnen liggen in het ‘herenkabinet’. De chatelaine was namelijk een accessoire dat zowel door mannen als vrouwen gedragen werd, van de 17de tot de 19de eeuw.

Een chatelaine bestaat uit een haak met daaraan kettingen, die gedragen werd aan een riem in de taille, of aan de band van broek of rok. Aan de kettingen kon men allerlei spullen hangen, die handig waren om steeds bij zich te hebben. Soms zaten die benodigdheden in doosjes gestopt.

Chatelaine prent Rijksmuseum
Georg Melchior Kraus (prentmaker), Modeprent uit: Journal des Luxus und der Mode, Weimar, 1794, Rijksmuseum Amsterdam

Wat er aan de chatelaine hing, verschilde bij mannen en vrouwen. Mannen hadden vaak zegelstempels of horlogesleutels aan hun chatelaine hangen.

Bij vrouwen bengelden er bijvoorbeeld een speldenkokertje, een vingerhoed, een schaartje, sleutels, een parfumflesje of (eveneens) een zegel om een brief te sluiten aan.

BMG 2017

Chatelaine met opwindsleutel voor een zakhorloge en zegelstempel, zilver en goud, Gruuthusemuseum BMG.2017, foto: Dominique Provost

VIII 1983 0907

Chatelaine, parelmoer en verguld metaal, late 18de - begin 19de eeuw, Gruuthusemuseum VIII.1983.0907

Chatelaines werden in uiteenlopende materialen uitgevoerd. Het Gruuthusemuseum heeft exemplaren in verguld metaal en verguld koper, maar ook in zilver en goud. Versieringen in email, parelmoer of edelsteen maakten van een handig accessoire een echt juweel om mee te pronken.

33 chatelaine BMG 0531 Dominique Provost

Chatelaine met landschapstaferelen, verguld koper en email, 1750-1800, Gruuthusemuseum BMG.2005, foto: Dominique Provost

BMG 2008

Chatelaine, goud, parelmoer, edelsteen, zilver en camee, 1750-1800, Gruuthusemuseum BMG.2008, foto Dominique Provost

King George III Gainsborough 1781
Thomas Gainsborough, Portrait of King George III, The Royal Collections, UK

De betekenis van het woord chatelaine heeft zijn oorspong in de middeleeuwen, toen de kasteelvrouw, de châtelaine in het Frans, een sleutelbos aan haar riem had hangen. Maar het gebruik van de chatelaine gaat veel verder terug in de tijd. Zelfs bij de Romeinen bengelde een dergelijk handig setje al aan de vrouwengordel.

De herenchatelaine verdween in de 18de eeuw, toen vest- en broekzakken in de herenmode werden geïntroduceerd. Dames bleven handige voorwerpjes aan hun chatelaine hangen tot de roaring twenties ook de damesmode transformeerde.

2unknownfrenchladies

Two ladies, one holding a fan and the other a rose, French 1700-1780, The Bowes Museum

Rs 634x925 190617063539 634 6 downton abbey posters ch 061719

Ook Mrs. Hughes in de reeks Downton Abbey heeft een chatelaine aan haar jurk bengelen.