Close

10 | De Schepenkamer van het Brugse Vrije van Gillis van Tilborgh

De schepenen van het Brugse Vrije bestelden dit schilderij wellicht bij de Brusselse kunstenaar Gillis van Tilborgh. Ze betaalden het wellicht uit eigen zak want in de registers van het Vrije, bewaard in het Brugse Rijksarchief, is geen spoor van een officiële betaling te vinden.

BV 01 Large

De Brusselse kunstenaar Gillis van Tilborgh (ca. 1625–ca. 1678) was vanaf 1654 actief in zijn geboortestad als schilder van genretaferelen en groepsportretten. In dat jaar trad hij toe tot het Brusselse Sint-Lucasgilde. Mogelijk was hij een leerling van David Teniers II (1610–1690). De schepenen van het Brugse Vrije hebben dit schilderij wellicht bij de kunstenaar zelf besteld (in de registers van het Vrije, bewaard in het Brugse Rijksarchief, is geen spoor van betaling te vinden).

Het doek stelt een rechtszitting in de schepenkamer voor. Centraal staat de beklaagde voor de tafel of het ‘buffet’, met naast hem twee gerechtsdienaars, herkenbaar aan hun sabel. In het midden achter de tafel zetelt de burgemeester van het Brugse Vrije, met een hamer als symbool van zijn voorzittersmacht. Mogelijk gaat het om Marc Arrazola de Oñate, die burgemeester is in de periode 1649–1659, zij het niet aansluitend. Hij wordt omringd door twaalf andere functionarissen. Naast de voorzitter trekt een ambtenaar aan een ring die via een koord verbonden is met een bel in een ander vertrek, vermoedelijk om een dienaar te roepen.

XI O 0034 MUS150820 01 Large
Jacques Lebus, naar ontwerp van Jan Crabbe, Inktstel Brugse Vrije, 1632 (c)Lukas - Art in Flanders - Musea Brugge

Op de tafel staan de inktstellen van het Brugse Vrije, in 1632 gemaakt door kopergieter Jacques Labus naar een ontwerp van Jan Crabbe.

Schouw 48096633923 bf3fa5294d k
(c)Musea Brugge, foto Inge Kinnet

Verder zien we nog documenten en registers met leren banden op de – typisch groen beklede – tafel. De man uiterst rechts aan de tafel neemt notities. Vermoedelijk is hij de secretaris of griffier. Op de houten muurbanken zitten nog meer functionarissen, gekleed in hun zwarte ambtsgewaad met kanten kraag. De schepenbank bestaat uit 27 mensen, terwijl we op dit schilderij 43 mensen tellen: ook de baljuw, de pensionarissen en de griffiers zijn aanwezig. De vijf rechtstaande personen uiterst rechts behoren waarschijnlijk tot het administratief personeel.

Van Tilborgh heeft ongetwijfeld de renaissancezaal zelf gezien. Het schilderij is er immers een getrouwe weergave van. Rechts bevindt zich de monumentale renaissanceschouw, ontworpen door Lancelot Blondeel in 1525 en uitgevoerd door de Mechelse beeldhouwer Guyot de Beaugrant.

Vloer 48096593046 f9f9ba336b k

(c) Musea Brugge, foto Inge Kinnet

02 0 8 Guyot de Beaugrant Kuise Suzannefries MUS150730 05 Stadsarchief Brugge Large

Reliëf met de geschiedenis van de Kuise Suzanne (c)Lukas - Art in Flanders - Musea Brugge

02 0 8 Guyot de Beaugrant Kuise Suzannefries MUS150730 06 Stadsarchief Brugge Large
Reliëf met de geschiedenis van de Kuise Suzanne (c)Lukas - Art in Flanders - Musea Brugge

Het albasten reliëf met de geschiedenis van de kuise Suzanne is duidelijk herkenbaar, zoals het vandaag nog in situ bewaard wordt. Enkele andere elementen in het schilderij zijn intussen wel gewijzigd. Zo werd de zwartwitte tegelvloer uit 1651 in 1850 vervangen. De verdure-wandtapijten uit 1525, geweven door de Brugse Antoon Segon, zijn in 1859 vervangen door exemplaren van de Manufacture d’Ingelmunster, weliswaar naar het originele ontwerp. Ook het doek met koningin Maria Anna van Oostenrijk, de tweede echtgenote van koning Filips IV, hangt niet meer op zijn plaats.

Wandtapijt ingelmunster 48096688487 95d082e4a5 k

Manufacture d’Ingelmunster, Wandtapijt Brugse Vrije (c)Musea Brugge, foto Inge Kinnet

XVII O 0001 Large

Antoon Segon, Fragment verdure met eekhoorn (c)Lukas – Art in Flanders – Musea Brugge

0000 GRO0110 I Large
Pieter Pourbus, Het Laatste Oordeel (c)Lukas – Art in Flanders – Musea Brugge

Ten slotte zien we het Laatste Oordeel, een tafereel dat karakteristiek is voor elke gerechtszaal van het ancien régime. Het herinnert de rechters aan hun ultieme opdracht om rechtvaardig te zijn, want ook over hen zal finaal geoordeeld worden. Oordelen is een goddelijke opdracht. Kort na de negentiende-eeuwse restauratiecampagne zou deze Laatste Oordeel-voorstelling van Pieter Pourbus vervangen worden door een kopie, besteld bij de romantische Brugse schilder Henri Dobbelaere (1822–1885).

In de decoratie van de vroegmoderne zittingszaal speelt het origineel van Pourbus een eersterangsrol in het iconografische programma van de schepenkamer, dat de rechters aan hun verantwoordelijkheid herinnert. Zij spreken recht in naam van de vorst, de hoogste wereldlijke rechter. De dominante aanwezigheid van keizer Karel (en zijn nazaten uit de Habsburgse dynastie) attendeert de rechters daarop. Het recentste portret in de schepenkamer – vanzelfsprekend niet afgebeeld op het zeventiende-eeuwse schilderij – is dat van keizerin Maria-Theresia.

Deze tekst verscheen eerder in de tentoonstellingscatalogus De kunst van het recht. 3 eeuwen gerechtigheid, Tielt, 2016.