#: locale=nl
## Tour
### Description
tour.description = Virtuele rondleiding
### Title
tour.name = GROENINGEMUSEUM
## Skin
### Multiline Text
HTMLText_1C0FD1AB_312D_75CA_4199_B868B09B2DE2.html =
HTMLText_27CF2713_3EB9_439A_41C1_DB69FD0B0E65.html = Jheronimus Bosch werkte in ’s-Hertogenbosch en ontwikkelde met zijn fantasierijke beeldtaal vol duivels en monsters een stroming die zeer dominant was in de 16de eeuw in heel Noordwest Europa. Het deels eigenhandige Laatste Oordeel toont een hels landschap vol fantasiewezens.
Pieter Pourbus schilderde het Laatste Oordeel voor de Vierschaar van het Brugse Vrije, een onafhankelijk bestuurlijk gebied rond Brugge, dat op de Brugse Burg zijn hoofdzetel had. Met de monumentale naakten illustreert hij zijn kennis van de Italiaanse renaissance. Daarnaast liet hij zich bewust of onbewust door de Boschiaanse fantasiewezens beïnvloeden.
Zijn schoonvader Lancelot Blondeel nam als homo universalis een uitzonderlijke plaats in in de Brugse kunstproductie. Hij trad vaak op als ontwerper en hoofdaannemer. Het maken van schilderijen was slechts één van zijn vele taken. Met De heilige Lucas schildert de Madonna, gevat in een geschilderde gouden lijst, toont hij de illusionistische mogelijkheden die de schilderkunst biedt.
Jan Provoost kwam in 1494 - het jaar dat Hans Memling overleed - naar Brugge.
Hij was één van de vele kunstenaars die Brugge door haar rijke artistieke klimaat in de 15de eeuw wist aan te trekken. Hij nam een prominente plaats in binnen het Sint-Lucasgilde, de organisatie waarin Brugse kunstenaars en zadelmakers zich verenigden. Net als vele andere kunstenaars was hij vermoedelijk ook lid van een rederijkerskamer, een vereniging van amateurdichters.
Dit alles vindt zijn weerslag in zijn kunst, die zich kenmerkt door vele iconografische vernieuwingen, zoals in de Gierigaard en de Dood, een schilderij waarvan de betekenis nog altijd niet helemaal duidelijk is. Ook compositorische vernieuwingen komen regelmatig in zijn oeuvre voor. Het is bijvoorbeeld uitzonderlijk om de kruisiging van Christus op een horizontaal formaat weer te geven.
Brugge bleef tot het einde van de 15de eeuw een belangrijke handelsstad. Door een moeilijke politieke situatie, een te protectionistisch handelsbeleid en het verzanden van het Zwin, moest de stad uiteindelijk haar leidende rol afstaan.
Rond die tijd waren er nog altijd veel kunstenaars actief in Brugge. De meest invloedrijke uit het laatste kwart van de 15de eeuw was ongetwijfeld Hans Memling. Deze van oorsprong Duitse meester werd aangetrokken door het kunstklimaat in Brugge en gooide hoge ogen, onder meer als portretkunstenaar. Met zijn Moreel-triptiek maakte hij één van de eerste grootschalige groepsportretten in de geschiedenis.
Rondom hem waren er vele kunstenaars actief die niet meer met naam bekend zijn, maar van wie op stilistische gronden een oeuvre kan worden samengesteld. Zij kregen een noodnaam, zoals de Meester van de Legende van de heilige Ursula en de Meester van de Legende van de heilige Lucia. Die laatste kan misschien met Fransois Van der Pitte worden vereenzelvigd, maar de onderzoeksresultaten zijn hierover (nog) niet sluitend.
Figuratie versus abstractie
Na 1945 volgden de kunststromingen elkaar in sneltreinvaart op. De abstractie kwam sterk opzetten, maar er waren ook strekkingen waarin het figuratieve hoogtij vierde, zoals het surrealisme. Beide stromingen hebben hun wortels in het eerste kwart van de 20ste eeuw.
Georges Vantongerloo werd in 1917 lid van de Nederlandse kunstbeweging De Stijl en evolueerde in de jaren 1950 naar driedimensionaal werk met eigentijdse materialen.
De aanslag van René Magritte is typisch voor de beeldtaal van deze Belgische surrealist.
Paul Delvaux werkte op de grens van magisch realisme en surrealisme.
Marcel Broodthaers was een bewonderaar en artistieke erfgenaam van Magritte. Hij is wereldwijd nog steeds een inspiratiebron voor kunstenaars.
Amédée Cortier evolueerde van figuratief naar abstract en vond aansluiting bij de Amerikaanse colourfieldpainting.
Het werk van René Heyvaert is uiterst minimalistisch.
Raoul De Keyser creëerde een abstracte vormentaal die vertrekt uit de natuur om hem heen. Zijn werk geniet internationale belangstelling.
Brugge en Venetië oefenden aan het einde van de 19de eeuw een bijzondere aantrekkingskracht uit op symbolisten als William Degouve de Nuncques, Henri Le Sidaner en Fernand Khnopff. De symbolisten wilden ontsnappen aan hun moderne, geïndustrialiseerde omgeving. Ze richtten zich op fantasie en spiritualiteit en op een hogere dimensie, die schuilgaat achter de zichtbare werkelijkheid. Hun kunstwerken tonen een geheimzinnige, omfloerste wereld. Een wereld die ook aan bod komt in de populaire roman Bruges-la-Morte van George Rodenbach.
Het symbolisme en andere nieuwe kunststromingen als het impressionisme en pointillisme werden in Brussel gepropageerd door avant-gardistische kunstenaarsgroeperingen als Les XX en haar opvolgster La Libre Esthétique. Zij organiseerden tentoonstellingen, voordrachten en concerten en gaven tijdschriften uit.
Ook het historisme kwam in dezelfde periode tot ontwikkeling. Edmond Van Hove, de belangrijkste Brugse kunstenaar van zijn generatie, ontleende aan de kunst van de Vlaamse primitieven het detailrealisme. Zijn oeuvre omvat zowel portretten, religieuze werken als allegorieën.
Fauvisme en expressionisme
Rik Wouters is een pionier van de moderne kunst. Hij was opgeleid als beeldhouwer, maar verkoos al snel het schilderen en tekenen. Hij evolueerde van impressionisme naar een vorm van fauvisme, gekenmerkt door intense kleuren, sterke vereenvoudigingen en een losse, instinctmatige toets.
Edgard Tytgat en Jean Brusselmans behoorden vóór de Eerste Wereldoorlog tot de vriendenkring van Rik Wouters. Aanvankelijk door hem beïnvloed, ontwikkelden ze vanaf de jaren 1920 een eigen vormentaal.
Zo kreeg het werk van Edgard Tytgat een uitgesproken lineair en naïef karakter. Hij haalde zijn inspiratie uit het dagelijks leven, de wereld van circussen en kermissen, folklore en erotisch getinte oosterse sprookjes, die hij met bizarre fantasieën vermengde.
Jean Brusselmans bouwde, wars van elke kunststroming, aan een eigenzinnig oeuvre. Hij ontwikkelde een synthetische stijl waarin elke vorm wordt vereenvoudigd. De compositie is evenwichtig en doordacht opgebouwd. Heel zijn leven bleef hij trouw aan enkele thema’s: landschappen, marines, stillevens en portretten.
Het Vlaamse expressionisme
De bloei van het Vlaamse expressionisme begon tijdens de jaren 1920. Hoofrolspelers zijn Constant Permeke, Gustave De Smet en Frits Van den Berghe. Ze woonden en werkten voor de Eerste Wereldoorlog in het kunstenaarsdorp Sint-Martens-Latem bij Gent en waren nog volop in de ban van het impressionisme.
Tijdens de oorlogsjaren verbleven Van den Berghe en De Smet in Nederland en Permeke in Engeland. Ze kwamen er in contact met de nieuwste ontwikkelingen: het fauvisme, het futurisme en vooral het Franse kubisme en het Duitse expressionisme. Onder invloed van de internationale avant-garde ontwikkelden ze hun eigen stijl, waarbij de herkenbare realiteit, ondanks de soms verregaande vervormingen, het uitgangspunt bleef.
Kenmerkend voor het Vlaamse expressionisme is de landelijke en volkse thematiek. Permeke had vooral aandacht voor vissers en boeren. De Smet en Van den Berghe hadden opvallend veel oog voor het dorpsleven en de vrijetijdsbeleving: de kermis, het circus, de kroeg,…
GROENINGEMUSEUM
BRUGGE
SELECTEER UW TAAL - SELECTIONNER VOTRE LANGUE - CHOOSE YOUR LANGUAGE - WÄHLEN SIE IHRE SPRACHE
Audio voorlopig Engels - Audio provisoire en Anglais - Audio provisional English - Audio vorläufiges Englisch
In de 16de eeuw bracht Brugge twee kunstenaarsdynastieën voort die tot in de 17de eeuw actief bleven: de familie Claeissens en de familie Blondeel-Pourbus. De Claeissens bleven de Brugse kunstmarkt domineren met allegorische composities waarvan de betekenis soms moeilijk te achterhalen is.
Pieter Pourbus leidde zowel zijn zoon Frans I als zijn kleinzoon Frans II op. Beide werden succesvol buiten Brugge. Frans II schopte het met zijn realistische portretten zelfs tot het Franse hof en dat van de aartshertogen Albrecht en Isabella. Van die laatsten maakte hij de officiële staatsieportretten. Deze werden eindeloos gekopieerd en zijn tot vandaag bepalend voor ons beeld van hen.
In Antwerpen en ver daarbuiten bleef de Bruegel-dynastie dominant. Johannes predikt tot de menigte werd door de zonen van Pieter Bruegel I herhaaldelijk op hoog niveau gekopieerd. Er was een grote interesse in de wijze waarop hij landschappen concipieerde, zoals onder andere blijkt uit het Bosrijk landschap met koeien en geiten van Roelandt Savery.
Heel wat Brugse neoclassicisten maakten naam als portretschilder. Niet het minst François-Joseph Kinsoen die een internationale carrière zou uitbouwen als hof-en societyportrettist. Naast een aantal van zijn verfijnde portretten bezit het Groeningemuseum ook zijn enige bekende historieschilderij: het monumentale doek De dood van de vrouw van Belisarius.
Historiestukken waren de specialiteit van Joseph-Denis Odevaere. Maar ook hij waagde zich geregeld aan het lucratieve portretgenre. Hij werd hofschilder van koning Willem I. Ook Joseph Ducq werkte in opdracht van de koning der Nederlanden en van andere notabelen, zoals het echtpaar De Keverberg de Kessel dat hij ten voeten uit vereeuwigde in een staatsieportret.
Beeldhouwer en stadsarchitect Jean-Robert Calloigne maakte met zijn witmarmeren Madonna een neoclassicistische versie van Michelangelo’s renaissancebeeld uit de Onze-Lieve-Vrouwekerk.
Naast werken van de bekendste Brugse neoclassicisten verwierf het Groeningemuseum in 2015 ook een portret van de belangrijkste Belgische vertegenwoordiger van deze kunststroming, François-Joseph Navez.
Gerard David schilderde met zijn Oordeel van Cambyses het meest aangrijpende werk van de collectie van Musea Brugge. Hij schilderde het voor het Stadhuis, waar het als exemplum iustitiae de schepenen – die ook rechter waren – moest waarschuwen voor oneerlijke rechtspraak. Het tweeluik zal zijn functie zeker hebben vervuld, want het blijft tot op vandaag op het netvlies van elke toeschouwer gebrand.
David en zijn tijdgenoten bleven geïnspireerd door hun voorgangers de Vlaamse primitieven en werkten verder in hun gedetailleerde en realistische stijl. Er ontstond steeds meer interesse in het landschap, zoals ook uit de Doop van Christus blijkt.
Ambrosius Benson, die vanuit Lombardije naar Brugge kwam, vestigde zich eerst in de werkplaats van David, en later als onafhankelijke meester. In navolging van de schildersschool van Leonardo da Vinci bracht hij een stijl naar Brugge waarin sterke licht-donkerovergangen – het zogenaamde clair-obscur – veelvuldig voorkwamen. De geleidelijke overgang van licht naar donker wordt sfumato genoemd. Dit wordt onder andere door Adriaen Isenbrant en Pieter Claeissens I overgenomen.
De 17de eeuw en zijn genres
In Brugge werd de schilderkunst van de 17de eeuw gedomineerd door Jacob van Oost I. Hij verbleef enkele jaren in Italië, waar hij sterk werd beïnvloed door het werk van Caravaggio. In de geest van de contrareformatie schilderde Van Oost talrijke altaarstukken voor Brugse kerken en kloosters. Daarnaast was hij actief als portretschilder van de burgerij. Ook zijn zoon Jacob van Oost II maakte naam als Brugs portret- en historieschilder.
De Vlaamse barokschilderkunst vertoont een opmerkelijke tendens tot specialisatie. In de grote kunstencentra Antwerpen en Brussel legden sommige kunstenaars zich toe op monumentale historiestukken: historische, Bijbelse of mythologische taferelen.
Andere schilders specialiseerden zich in portretten, landschappen, genrestukken - schilderijen van alledaagse taferelen - of stillevens. Schilders vervolmaakten zich in subgenres van het stilleven, zoals het bloemstuk, het fruitstilleven, het dierstuk of het trompe l’oeil-stilleven, waarin vaak vanitas- of vergankelijkheidsymboliek werd verwerkt.
De diverse genres waren in trek bij kunstverzamelaars en maakten een prominent deel uit van hun kunst- en wonderkamers.
Omstreeks 1850 onderging het landschapsgenre een belangrijke evolutie. Kunstenaars trokken met hun schildersezels en verftubes de vrije natuur in en schilderden en plein air, in de openlucht. Het pleinairisme werd vooral in Frankrijk beoefend, door de school van Barbizon. Tussen 1830 en 1860 vestigden verschillende Parijse kunstenaars zich in de omgeving van Barbizon en het nabijgelegen woud van Fontainebleau. In België was Théodore Fourmois de eerste pleinairistische landschapsschilder.
In navolging van de school van Barbizon werden ook in België verschillende regionale landschapsscholen gevormd. Vooral de School van Tervuren zou naam maken, met Hippolyte Boulenger, Alphonse Asselbergs en Théodore Coosemans. Zij legden zich toe op romantische en dramatische uitbeeldingen van de natuurlijke omgeving.
Kunstenaars kregen meer en meer oog voor de wisselende aspecten van de natuur en hun techniek werd almaar schetsmatiger. Emile Claus oogstte veel succes met zijn variant van het impressionisme, het luminisme, met het zonlicht in de hoofdrol.
Eind 18de en begin 19de eeuw beleefde de schilderkunst in Brugge een nieuw hoogtepunt. De Brugse academie, toen één van de beste van het land, speelde een voortrekkersrol in het promoten van het neoclassicisme. Ze vormde verschillende kunstenaars die hun opleiding in het buitenland vervolledigden en vervolgens internationaal doorbraken.
Joseph-Benoît Suvée is ongetwijfeld het meest succesvolle voorbeeld. Hij bouwde een droomcarrière uit in Parijs en Rome. Hij versloeg Jacques-Louis David – het Franse boegbeeld van het neoclassicisme – als laureaat van de Prix de Rome en zou het als Bruggeling zelfs schoppen tot directeur van de prestigieuze Académie de France in Rome.
Het neoclassicisme wordt gekenmerkt door een evenwichtige opbouw, een overwicht van de tekening op de kleur en een uiterst verfijnde afwerking. De stijl is doorgaans koel, statisch en sculpturaal. De geliefkoosde genres van de neoclassicisten zijn het portret en het historiestuk met thema's uit de klassieke oudheid.
Brugge, een bloeiende kunstmetropool
Vanaf de 13de eeuw ontwikkelde Brugge zich tot een handelsmetropool met grote aantrekkingskracht. Vele internationale handelshuizen en het Bourgondische hof vestigden zich hier. Dit leidde tot een bloeiende luxe-industrie, die de voedingsbodem was voor het ontstaan van een nieuwe stroming in de schilderkunst: de Vlaamse primitieven.
Jan van Eyck, Robert Campin en Rogier van der Weyden waren de grondleggers hiervan. Hun stijl kenmerkt zich door een groot detailrealisme, veel aandacht voor de weergave van materialen en landschappen en een helder kleurgebruik. De minutieuze details en prachtige texturen zijn ook voor ons nog steeds adembenemend.
De kunstenaars konden dit effect bereiken door het gebruik van olieverf. Die techniek was al langer bekend, maar het talent van deze meesters zorgde voor een toepassing op uitzonderlijk hoog niveau. Hierdoor werden ze in hun tijd al wereldberoemd.
Charon of De vervloekte veerman
± 1896
pen en aquarel op papier
Johannes doopt Christus in de Jordaan. Op dat moment barst de hemel open en verschijnt God die spreekt: ‘Dit is mijn zoon’. Op de achtergrond zien we dezelfde Johannes in twee andere taferelen, al prekend en terwijl hij Christus voorstelt. Het prachtige landschap is een mijlpaal in de geschiedenis van de Vlaamse landschapsschilderkunst. David maakte dit drieluik in opdracht van de Brugse notaris Jan de Trompes en zijn eerste vrouw Elisabeth van der Meersch, beiden afgebeeld op de zijluiken. Op de buitenluiken ook Jans tweede vrouw, Magdalena Cordier, met hun dochter.
Naast het jaartal 1518 lezen we de naam en leeftijd van de geportretteerde: Paulus de Nigro, 36. Hij was een Genuese scheepsverzekeraar die verbleef in de internationale handelsstad Brugge. Wellicht was dit het linkerluik van een drieluik met in het midden een religieus tafereel en rechts Paulus’ vrouw of een heilige.
We herkennen Maria Magdalena aan haar zalfpot met de olie waarmee ze Christus´ voeten zalfde. Zij was een prostituee, maar Jezus nam het voor haar op en vergaf haar haar zonden. De uit Noord-Italië afkomstige Benson schilderde deze populaire heilige wel twintig keer, nu eens met een zalfpot, dan met een boek. De sterke licht-donkerwerking is kenmerkend voor zijn stijl.
Maria en Jezus zetelen op een weelderige troon met renaissance-ornamenten die de laatste mode reflecteren. Op medaillons staan voorstellingen uit het leven van Maria, gebaseerd op prenten van Dürer. Rechts de Visitatie, de Annunciatie en de twaalfjarige Jezus in de tempel. Links de verschijning van Jezus aan Maria en haar Hemelvaart. Op de pilasters zijn de aanbidding door de koningen (links) en door de herders (rechts) afgebeeld. De figuren van Maria en het Kind zijn gebaseerd op een verloren paneel van Hugo van der Goes.
Het oeuvre van Ambrosius Benson is moeilijk te vatten omdat er maar twee schilderijen gesigneerd zijn met het monogram AB. Hier staat het op de steen onderaan links, naast de datering 1527. Jezus verkeert in het gezelschap van zijn ouders en zijn neef Johannes. De omfloerste sfumatostijl van Maria’s gezicht, de donkere schaduwpartijen en de sculpturale personages verraden zijn Italiaanse afkomst
Dit werk toont het talent van Isenbrant als portretschilder. Helaas blijft de in gebedshouding afgebeelde geportretteerde onbekend. Vaak bieden de heiligen op de achtergrond een aanknopingspunt. Hier zijn dat Paulus met zwaard en Petrus met boek en sleutel. Zij zijn de bescherm- of naamheiligen van de opdrachtgever. Dit is het rechterluik van een diptiek. Het linkerluik toonde wellicht Maria.
In opdracht van de Brugse schepenen, in die tijd ook rechters, schilderde David deze monumentale diptiek over de corrupte rechter Sisamnes. Links de omkoping en de arrestatie door koning Cambyses. Rechts de straf: Sisamnes wordt levend gevild. Met zijn huid is de stoel overtrokken van zijn zoon die hem opvolgt als rechter. Als waarschuwing aan de rechters om rechtvaardig te handelen kon dit tellen! Gerechtigheidstaferelen als dit sierden menig Vlaams stadhuis waar recht werd gesproken. David gaf dit verhaal uit de oudheid een eigentijdse setting, zodat toeschouwers zich beter konden inleven.
Voor het onderwerp van dit schilderij, de Verheerlijking van de Maagd, werd in die tijd in Brugge vaker gekozen. Engelen verdrijven de wolken, zodat Maria met Kind in een aureool van licht verschijnt boven drie profeten en twee sibillen met profetieën en voorspellingen op banderollen. Benson herhaalde geregeld composities en motieven, zoals de sibillen, die in andere betekenissen terugkeren in zijn werk.
Een groot deel van de 16de-eeuwse heiligenvoorstellingen was gewijd aan de kerkvader Hiëronymus, bekend van zijn bijbelvertalingen. Vaak wordt hij afgebeeld in zijn studeervertrek of in een landschap met de leeuw als gezel. Hier doet hij boete voor een kruisbeeld. De schedel herinnert aan de vergankelijkheid. Als symbool van contemplatie was hij een voorbeeld voor de humanisten.
De oorlogsgod Mars vertrappelt de Onwetendheid terwijl Victoria, de godin van de overwinning, hem een lauwerkrans opzet. Rondom hen personificaties van de zeven kunsten en wetenschappen. Links: Grammatica (boek), Geografie (passer en wereldbol), Sterrenkunde (hemelsfeer), Retorica (slangenstaf) en Dialectiek (papegaai); rechts Muziek (schalmei) en Rekenkunde (wastafel). Schilderkunst (palet en penselen) loopt op het gezelschap toe. Zij eist haar plaats op tussen de Vrije Kunsten, wat een actuele discussie in de 16de eeuw verbeeldt.
Aanleiding voor dit werk was de Unie van Brussel, een akkoord dat een korte periode van vrede inleidde tussen Spanje en de Nederlanden. De fragiliteit van het akkoord wordt verbeeld door figuren die proberen te beletten dat wapens worden verpletterd door de triomfwagen waar Vrede op troont. Vóór de wagen knielen de Zeventien Provinciën van de Nederlanden, achteraan de Brugse schepenen en burgemeester Joris van Brakele, in het rood.
De Perzische koning Cyrus viel het land van de Massageten binnen nadat hun koningin Tomyris zijn huwelijksaanzoek had afgewezen. Haar zoon werd gevangen genomen en pleegde zelfmoord. In een finale veldslag sneuvelde Cyrus. De wraakzuchtige Tomyris dompelde zijn hoofd onder in een kruik met bloed, zodat hij zijn bloeddorst eindelijk kon lessen. Dit gerechtigheidstafereel werd besteld door de rechters van het Brugse Vrije.
Dit plan van de machtige Duinenabdij in Koksijde getuigt van Pourbus’ activiteit als landmeter en cartograaf. Het toont een ommuurd complex van 25 hectare, een uitgebreide legende én het gebruikte bouwmateriaal.
Toen Pourbus het plan in 1580 voltooide, was de abdij net zwaar geplunderd tijdens de godsdienstoorlogen. De geplande heropbouw zou nooit gebeuren want de monniken bleven in Brugge, de stad waarnaar ze waren gevlucht.
Van 1895 tot 1898 woonde Valerius De Saedeleer in Lissewege, een idyllisch dorp in de buurt van Brugge. Op dit impressionistische dorpsgezicht wandelen vrouwen in kapmantels langs een vaartje en de typisch witgekalkte huizen. Door het verticale formaat gaat veel aandacht naar de blauwe lucht met stapelwolken en de weerspiegeling in het water.
Suvée portretteert hier zijn 75-jarige schoonvader aan het werk. Jean Rameau was edelsmid in Parijs, Place du Carrousel. Hij kijkt op tijdens het schetsen, mogelijk van de terracotta sculptuur die met veel aandacht is weergegeven. Niet toevallig want de edelsmid verwierf zijn meesterschap met een voorstelling van de Vestaalse maagden die het heilige vuur dragen.
Volgens een verhaal van de Romeinse schrijver Valerius Maximus werd de Vestaalse maagd Tuccia onterecht van onkuisheid beschuldigd. Geholpen door de godin Vesta bewijst ze haar onschuld door, in een zeef, water uit de Tiber te dragen naar de tempel van Vesta. De dramatiek – let op de vochtige, rode ogen van Tuccia - wordt verhoogd door de ongeruste blikken van de personages links.
In dit historiestuk zoekt Odevaere zijn onderwerp in de toenmalige actualiteit: de Griekse onafhankelijkheidsstrijd tegen de Ottomaanse overheersers. Hij brengt een eigentijdse held in beeld: Lord Byron. In 1823 trekt de beroemde romantische dichter en avonturier als vrijwilliger naar Griekenland om er de bevolking te steunen, maar hij sterft er amper een jaar later na een koortsaanval.
Suvée werkte herhaaldelijk in opdracht van de vooraanstaande Brugse familie Van Outryve. Hier portretteert hij Augustin, succesrijk zakenman, reder en maritiem verzekeraar. Van zijn tante nam hij een bloeiende handel over in stoffen, aardewerk, thee, tabak,.... De opschriften Paris, Hollande, Allemagne op de mappen wijzen op het internationale karakter van zijn firma, toen een van de belangrijkste Brugse ondernemingen.
Door zijn fijne schildertechniek en scherpe psychologische observatie was Suvée een gevierd portrettist. In dit late portret toont hij zich op het toppunt van zijn kunnen. Het eert de militaire carrière van adjudant-commandant De Travanet. Op de kaart voor hem lezen we Metz, een verwijzing naar zijn gevechten aan het Oostfront en het beleg van Luxemburg in 1795 tijdens de Franse Revolutionaire Oorlogen.
Deze expressieve buste in plaaster stelt een stomme vrouw voor. Het is een van de weinige beelden van Chainaye die vooral naam zou maken als journalist. Het was te zien op de eerste tentoonstelling van Les XX in 1884 waarvan hij medestichter was. Opmerkelijk is dat de buste niet alleen zijn eigen signatuur draagt, maar ook die van de eigenaar: zijn goede vriend en collega-beeldhouwer Jef Lambeaux.
Hoewel Joseph-Denis Odevaere zich vooral toelegde op de historieschilderkunst, waagde hij zich ook geregeld aan het lucratieve portretgenre. Daarvan getuigt dit eerder informele portret van een vader met zijn dochter. Zij lijken net teruggekeerd op hun landgoed na een wandeling met hun jachthond. Let op het tedere handgebaar tussen vader en dochter.
Van Hove schilderde dit melancholische doek aan het einde van zijn carrière. Het heeft een warm coloriet en een spontanere toets dan zijn vroegere werken. Een bejaard echtpaar zit op de avond van hun leven in een glooiend landschap. Hun hechte band wordt gesymboliseerd door de handdruk. De ondergaande zon versterkt het allegorische onderwerp.
Voorstellingen van de kleine Johannes de Doper en Jezus, met of zonder de Heilige Familie, waren populair bij Italiaanse renaissanceschilders zoals Leonardo da Vinci. Maar ook bij Vlaamse kunstenaars als Jan van Hemessen en Cornelis van Cleve. Met zijn clair-obscurtechniek en de zachte contouren van het zogeheten sfumato inspireerde Van Cleve zich duidelijk op Italiaanse voorbeelden.
Alphonse Asselbergs schilderde dit doek tijdens zijn verblijf in Barbizon. Het stelt La Mare aux Fées voor, een poel omringd door enkele bomen. Deze plek aan de rand van de mythische wouden van Fontainebleau heeft veel kunstenaars geïnspireerd. Dit weemoedige landschap is niet enkel een treffend voorbeeld van natuurobservatie, maar geeft vooral uiting aan de melancholische aard van de kunstenaar.
Tijdens zijn verblijf in Rome ontstond dit frisse portret van Legillon in pastelkrijt. Dit medium was heel populair in de 18de en 19de eeuw, vooral voor portretten. Het liet kunstenaars toe te tekenen op een schilderachtige manier. Na zijn Romereis opende Legillon in Brugge een kunstschool. Vanaf 1782 vestigde hij zich definitief in Parijs waar hij, zoals zijn vriend Suvée, werd opgenomen in de gerenommeerde Académie royale.
Kinsoens flatteuze portretten vielen erg in de smaak bij de aristocratie en de burgerij. In dit familieportret toont hij zich een meester in het tastbaar weergeven van de luxueuze fluwelen en zijden stoffen, en de kasjmieren sjaal bij een meesterlijke lichtinval.
Bruggeling Suvée trok op z’n 20ste naar Parijs. Acht jaar later werd hij vóór Jacques-Louis David, later boegbeeld van het neoclassicisme, laureaat van de Romeprijs met het werk dat hij hier aan het schetsen is : De strijd van Minerva tegen Mars. Hij schonk dit zelfportret aan de Brugse academie nadat hij luisterrijk gevierd werd in zijn geboortestad. Later werd Suvée directeur van de Académie de France in Rome.
Zoals bij vele neoclassicistische doeken wordt hier een verhaal uit de oudheid afgebeeld. Belisarius, een generaal van keizer Justinianus, werd ten onrechte van verraad beschuldigd, gevangengenomen en blind gemaakt. De aanblik van haar verminkte man wordt zijn vrouw teveel. Tiberius, de soldaat links, zal later Belisarius’ onschuld bewijzen en trouwen met Eudoxe, de dochter die hier huilend haar stervende moeder ondersteunt.
Een vrouw poseert in traditionele kledij. Aan haar kledij en juwelen te oordelen was ze niet onbemiddeld. Dit jeugdwerk van Odevaere is gedateerd in 1808. Als laureaat van de Romeprijs verbleef hij toen aan de Académie de France. Die was door Suvée ondergebracht in de Villa Medici, te zien op de achtergrond.
Menselijke figuren verbeelden ‘Geschiedenis’, ‘Tijd’ en ‘Legende’. ‘Geschiedenis’ ontcijfert een tekst met een vergrootglas. ‘Tijd’ – met zandloper en een rat die aan een boek knabbelt - verscheurt een oorkonde terwijl achter hem de Brugse Ezelpoort brandt. ‘Legende’ noteert de legende van Sint-Isidoor, de heilige boer achter haar die bidt terwijl een engel in zijn plaats ploegt.
Na een realistisch debuut evolueerde Emmanuel Viérin rond 1890 naar het luminisme. Zijn werken stralen rust en stilte uit. Hier baadt de middeleeuwse abdijschuur van Ter Doest in Lissewege in het licht van de ondergaande zon. Het ingetogen coloriet versterkt de verstilde poëzie van dit werk, waar de weerspiegeling evenveel aandacht krijgt als het onderwerp. Even terzijde: de schilder is de oudere broer van de architect van dit museum, Joseph Viérin.
Tytgats eigenzinnige expressionisme doet naïef aan en heeft vaak een erotische inslag. Zoals deze bizarre scène, geïnspireerd door de sprookjes van duizend-en-één-nacht. ‘Amour et bonté’ (‘Liefde en goedheid’) lezen we op de wapperende banderol. Dat moet ironie zijn want we zien een ruiter met kromzwaard, een zwarte helper en twee geketende slavinnen, gadegeslagen door een verschrikte vrouw. Net als bij een droom laten we dit tafereel open voor interpretatie.
De stijl van de Antwerpse portretschilder Adriaen Key wordt gekenmerkt door een uitgesproken realisme. Deze man, wellicht een geleerde, draagt een baret en een met bont afgezette toga en omklemt een paar handschoenen. De witte molensteenkraag geeft hem niet alleen status, maar doet zijn gezicht ook oplichten tegen de zwarte kledij. Zijn verschijning beantwoordt aan het eigentijdse Vlaamse humanistenportret.
Paul de Cock maakte carrière aan de Brugse academie, eerst als leraar architectuur, later als directeur. Gedurende 52 jaar drukte hij zijn stempel op een hele generatie toekomstige schilders en architecten in Brugge. Het ovale formaat, de Lodewijk XVI-lijst en de driekwarthouding van dit portret vertonen veel gelijkenis met Suvées zelfportret. Beide doeken hingen in de portrettengalerij van de academie.
Jacques d’Arthois behoorde tot een groep schilders uit de omgeving van Brussel die zich specialiseerde in boslandschappen, met het Zoniënwoud als inspiratiebron. Om diepte te suggereren maakte de kunstenaar gebruik van het atmosferisch perspectief met drieledig kleurenschema (bruin, groen, blauw) en van een kronkelende zandweg die onze blik leidt. Aan de bosrand zien we enkele figuurtjes. Het decoratief karakter van dit boslandschap herinnert aan de wandtapijten waarvoor d’Arthois kartons schilderde.
In 1804 won Odevaere de Romeprijs. Bij zijn terugkeer in zijn thuisstad werd hij feestelijk onthaald. Uit dank schonk hij aan de academie dit vriendschapsportret, een genre dat wel vaker voorkwam rond 1800. Directeur Van der Donckt wijst naar een document over de huldeviering. Naast hem zit voorzitter Wynckelman. De laureaat zelf is ook aanwezig in de vorm van een zelfportret aan de muur.
De Antwerpenaar Gaspar Peeter Verbruggen II trad als bloemschilder in de voetsporen van zijn vader. Hij blies het Antwerpse bloemstilleven omstreeks 1700 nieuw leven in door zijn laatbarokke, decoratieve boeketten te schikken in een antieke urne. Dit doek zit in een indrukwekkende, gesculpteerde, lindenhouten lijst met florale motieven en putti die toegeschreven wordt aan de Mechelse beeldhouwer Laurent van der Meulen.
Joannes Fijt was een van de succesvolste schilders van stillevens uit zijn tijd, met navolgers in zowel de Neder- landen als in Italië. Hij innoveerde het jachtstilleven door de buit niet op een gedekte tafel, maar in een landschap te plaatsen, in een asymmetrische, uitgebalanceerde compositie. Dierenvachten en verenkleden zijn uitzonder- lijk verfijnd en tactiel weergegeven.
Het landleven bij de rivier de Leie is hét thema van Emile Claus. Zijn landschappen baden in het zonlicht en zijn meestal bevolkt, hier door een jonge vrouw en kind en een man in een boot. Claus plaatst de personages vooraan in tegenlicht, waardoor hun silhouetten vervagen. Zo worden ze één met het landschap. De wilde oeverbegroeiing, geschilderd in een losse, impressionistische toets, gebruikt Claus als repoussoir.
In de jaren 1870 zakte Coosemans af naar de Limburgse Kempen om er het desolate landschap op doek vast te leggen. Zoals veel realistisch-romantische Belgische landschapsschilders had hij een voorkeur voor duistere weersomstandigheden. Het grootste deel van dit doek wordt ingenomen door de dreigende onweerslucht. Maar we zien al zonnestralen door het grijze wolkendek breken, die licht werpen op enkele boerderijtjes en een dorp in een zompig weidelandschap met knotwilgen.
De Brugse beeldhouwer en stadsarchitect Calloigne maakte deze neoclassicistische versie van de Madonna van Michelangelo uit de Onze-Lieve-Vrouwekerk uit één blok marmer. Naast de treffende gelijkenissen met het renaissancebeeld toont de versie van Calloigne een warme interactie tussen moeder en kind die bij Michelangelo ontbreekt. Calloigne is ook bekend als ontwerper van de Vismarkt in Brugge.
Henri Le Sidaner schilderde dit symbolistische doek tijdens zijn eerste verblijf in Brugge. Hij raakte er, zoals vele kunstenaars in die tijd, in de ban van de mysterieuze en melancholische sfeer van de stad. De Lange Rei in de avondschemering ademt rust. De verlaten kaai contrasteert met de intieme stemming van de verlichte huizen.
De Bruggeling Kinsoen bouwde een lucratieve internationale carrière uit als hof- en societyschilder. We kijken naar het geïdealiseerde, flatterende portret van de modieus geklede operazangeres Marie-Joséphine Lafont-Porcher. Zij vertoefde in de beau monde van Parijs, organiseerde er literaire salons en reisde door Europa met haar man, de violist Charles-Philippe Lafont. De knijpbril in haar hand geeft haar een intellectueel cachet.
Volgens het Bijbelverhaal beschuldigden twee oude rechters de kuise Suzanne valselijk van overspel, nadat ze weigerde in te gaan op hun avances. In dit gerechtigheidstafereel ligt de nadruk op de rechtvaardige tussenkomst van de wijze profeet Daniël. Hij ontmaskerde de grijsaards door hen apart te verhoren over een aantal details waarop ze tegenstrijdige antwoorden gaven. Ze werden ter dood veroordeeld voor hun leugens en machtsmisbruik.
Ducq was hofschilder van koning Willem I. Hier portretteert hij de gouverneur van Oost-Vlaanderen: baron Charles-Louis de Keverberg de Kessel. De vijftiger is net getrouwd met de Engelse Mary Lodge, 24 en gekleed in de exclusieve mode van haar tijd. Het boek in haar hand is geschreven door haar kersverse echtgenoot: de eerste monografie over Hans Memling.
In de lijn van de Barbizonschilders in Frankrijk nam Théodore Fourmois afstand van het idealiserende, academische landschap. Hij probeerde vooral greep te krijgen op het schouwspel van licht en atmosfeer. De kleine olieverfstudie van de watermolen in Voreppe in de Franse Dauphiné, schilderde hij wellicht ter plaatse. Het doek kon gemakkelijk in een schildersdoos opgeborgen worden. De grotere versie werkte hij af in zijn atelier. Het landschap werd lichtjes geïdealiseerd en aangevuld met koeien, een herderinnetje en een paar andere figuranten.
Navez was Belgiës belangrijkste vertegenwoordiger van het neoclassicisme en maakte vooral naam als portretschilder. Hier etaleert hij zijn talent in de weergave van de kostbare japons, rijke juwelen en gesofistikeerde kapsels.
De jurist en liberale politicus Théodore-Joseph Jonet bestelde dit familieportret net voor het huwelijk van zijn oudste dochter Juliette, met verlovingsring. Achter haar staat haar zes jaar jongere zus Emilie. Hun moeder was dan al overleden.
Tijdens een misviering door Paus Gregorius twijfelde één van zijn bisschoppen aan de transsubstantiatie, de verandering van het brood en de wijn in het lichaam en bloed van Christus. Om de ongelovige te overtuigen verscheen Christus op het altaar als Man van Smarten, met zijn stigmata en de Passiewerktuigen. Het tafereel werd geschilderd door een anonieme meester uit Brussel naar een gravure van Israhel van Meckenem. Het geeft ons een inzicht in hoe altaarstukken tijdens de late middeleeuwen werden ingezet in de liturgie.
Interieur van de Jeruzalemkapel in Brugge
1900
houtskool op papier
Landschappen met antieke ruïnes zijn typerend voor het neoclassicisme. Hier een mooi voorbeeld van een capriccio, een gefantaseerd ruïnelandschap. Het combineert elementen die in werkelijkheid niet bij elkaar staan: rechts het Pantheon, links de overblijfselen van de tempel van Castor en Pollux, en op de achtergrond het Colosseum. De Cock kopieert hier een werk van Gian Paolo Panini, dé specialist van het capriccio-genre.
God de Vader, met tiara op het hoofd, toont zijn Zoon Christus die ostentatief zijn wonden laat zien. Boven hen zweeft de Heilige Geest in de gedaante van een duif. De iconografie gaat terug op een prent van Dürer. Deze compositie, waarvan verschillende versies bestaan, wordt toegeschreven aan het atelier van de Antwerpse schilder Artus Wolfordt.
Deze kopie naar een werk van Anthony van Dyck beeldt het oudtestamentische verhaal uit van Samson en Delilah. Het geheim van Samsons kracht lag in zijn weelderige haardos. Delilah verleidde hem dit geheim met haar te delen, waarop ze hem verraadde door 's nachts zijn haar af te knippen. Het schilderij toont het moment waarop de Filistijnen de verzwakte Samson overmeesteren.
Wouters was als schilder autodidact, maar academisch opgeleid als beeldhouwer. Dit meer dan levensgrote beeld stelt Nel voor, zijn vrouw en levenslange muze. Ze is in gedachten verzonken weergegeven in alledaagse kledij en met gekruiste armen. Het originele gipsmodel waarnaar na Wouters’ dood 12 exemplaren in brons werden gegoten wordt in Brussel bewaard.
Gekleed in een opvallende zwart-wit geblokte jurk zit de vrouw van de schilder te lezen in een huiselijk interieur. Brusselmans liet zich wel vaker inspireren door zijn directe omgeving en veel objecten duiken telkens weer op in zijn werk: de schelphoorn, de buste, een kopie van Michelangelo’s Stervende slaaf. Hij ordende vlakken, lijnen, vormen, structuren, schema’s en kleuren tot een uitgebalanceerd geheel.
Dit weelderige boeket is samengesteld uit bloemen die in realiteit nooit tezelfdertijd bloeien. De tulp, dé cultbloem in de 17de eeuw, voert de hoofdtoon. Sommige bloemen beginnen al te verwelken. Ze wijzen de toeschouwer op zijn eigen sterfelijkheid. Savery verlevendigde zijn boeketten door insecten toe te voegen die de moralistische boodschap versterken. De slak verwijst naar verval, de vlinders naar de fragiele menselijke ziel.
Dit trompe l’oeil-stilleven wil het oog letterlijk misleiden. Drie dode vogels hangen aan twee spijkers in een geschilderde donkere lijst. Hun slagschaduwen en de barsten in het pleisterwerk zijn meesterlijk weergegeven. Illusionistische vanitasstillevens waren bijzonder populair in de 17de eeuw. Een schilder kon uitpakken met zijn technische vaardigheden en tegelijk wijzen op de vergankelijkheid van het leven.
Rik Wouters brengt in dit fauvistische portret intense kleuren aan met vlugge penseelstreken. Door delen van het doek onbeschilderd te laten wou hij het licht vangen. Gabriëlle Giroux en haar echtgenoot Georges hadden in Brussel een modezaak en een galerie. Ze bewonderden Wouters werk en boden hem een contract-met-maandloon aan en organiseerden in 1914 een solotentoonstelling met zijn werk.
De Bruggeling Duvivier portretteert de Parijse aristocratische familie Villers tijdens de bewogen jaren van de Franse revolutie. Trouw is het centrale thema, gesymboliseerd in het medaillon waar een vrouw een hond streelt en lauwert. Trouw binnen het gezin, maar ook trouw van een edelman aan zijn koning en natie. Aan hun verfijnde leefwereld zou gauw een eind komen.
In dit monumentale schilderij zien we de enorme invloed van Rubens op de jongere schilder Jan van den Hoecke, die in de jaren 1630 met de meester samenwerkte. Het oudtestamentisch tafereel toont Jakob die zijn oudere tweelingbroer Esau knielend om vergiffenis vraagt voor het onrecht dat hij hem jaren geleden heeft aangedaan, door hem zijn eerstegeboorterecht en de zegen van hun vader Isaak te ontnemen.
Volgens een verhaal uit de oudheid ontstond de tekenkunst toen Dibutades op de muur van haar vaders pottenbakkersatelier het schaduwbeeld van haar geliefde tekende. Hij vertrok voor lange tijd op reis en zo zou ze zijn trekken niet vergeten. Suvée schonk dit meesterwerk van het neoclassicisme aan de Brugse academie uit dankbaarheid voor de opleiding die hij er genoot.
Deze naakte jongeling met ivoorkleurige huid en blonde krullen beantwoordt aan het neoclassicistisch schoonheidsideaal. Het is Narcissus uit het klassieke verhaal van Ovidius' Metamorfosen. Moe van het jagen rust hij uit aan de oever van een meer. Verliefd op zijn eigen spiegelbeeld, kwijnt hij weg terwijl zijn hazewindhond voorzichtig aan zijn been likt.
Deze compositie gaat terug op een wandtapijtontwerp van Rubens over de Griekse held Achilles. Om te verhinderen dat hij zou sneuvelen in de Trojaanse Oorlog verstopte zijn moeder hem, vermomd als vrouw, op een eiland. Hij leefde er tussen de koningsdochters. Griekse legeraanvoerders die zich voordeden als handelaars ontmaskerden hem. Achilles verraadde zich door naar de wapens te grijpen die verstopt zaten tussen de handelswaar.
In dit zelfportret gaat alle aandacht naar het frontaal afgebeelde gezicht dat ons indringend en zelfbewust aankijkt. Van Hove was amper 28 toen hij dit werk schilderde. Op het witte kraagje na is alles - de kledij en de achtergrond - zwart. Van Hoves uitgesproken detailrealisme herinnert aan de Vlaamse primitieven. Men noemde hem daarom ‘De moderne Memling’.
Op de binnenzijde van de luiken met de gierigaard en de dood werden de opdrachtgevers van het drieluik afgebeeld. Ze zijn geknield en vergezeld van hun patroonheiligen. De opdrachtgevers zijn onbekend, maar we herkennen de heiligen: Nicolaas van Myra voor de stad Antwerpen, en Godelieve van Gistel met het halsdoek waarmee zij werd gewurgd.
De Noord-Nederlandse Isaac Denies specialiseerde zich in stillevens met fruit en bloemen. In dit stilleven staan de kostbare, blozende perziken centraal. Ook druiven en walnoten keren vaak terug in zijn schilderijen, net als een losjes over de tafel gedrapeerd kleed. Denies toont zich hier een meester in de weergave van de reflecties op het wijnglas dat oplicht tegen de donkere achtergrond.
De heilige Nicolaas zegent ons terwijl hij in vol ornaat voor een Brugs stadsgezicht zit. De kleinere panelen stellen zijn mirakels voor. In het eerste en tweede behoedt Nicolaas straatarme zusjes voor de prostitutie door hen een bruidsschat te schenken, en redt hij zijn thuisstad Myra van de hongersnood. Het derde en verdwenen vierde paneel tonen priesterleerlingen die worden onthoofd en door Nicolaas tot leven gewekt.
Le Sidaner voelde zich zo goed in ‘Het Venetië van het Noorden’ dat hij er ongeveer een jaar ging wonen langs de Spiegelrei. Aan de overkant ligt de Spinolarei die hij op dit doek vastlegde. De rei met de gemeerde aak en de Sint-Walburgakerk op de achtergrond zijn in nevelen gehuld. Mensen ontbreken. Le Sidaners Brugse stadsgezichten werden in Parijs heel goed onthaald.
Sylvie de la Rue, het nichtje van de kunstenaar, draagt een duur empirekleed en houdt haar mopshond op haar schoot. Met haar blozende wangen lijkt ze uit te rusten na een partijtje badminton. De pluimbal slingert achteloos op de vloer. Sylvie zal 12 jaar later huwen met de schilder Odevaere, waarvan het Groeningemuseum meerdere werken bezit.
James Ensor stelt zijn vriend Eugène Demolder, schrijver en kunstcriticus, voor als een zegenende heilige, zoals op een middeleeuwse icoon. In de bovenregisters zien we scènes uit Christus’ lijdensverhaal en een eigenzinnige kopie van een paneel van de 15de-eeuwse Duitse kunstenaar Stefan Lochner. Demolder én Ensor waren in hun tijd voorwerp van kritiek. Vandaar de kwelduivels links en rechts.
Dit fantastische portret is een vroeg werk van Frans Pourbus II. Kort hierna werd hij hofschilder van Albrecht en Isabella en werd zijn stijl formeler. Het Latijnse opschrift zegt wie hier staat afgebeeld: Petrus Ricardus. De boeken van Galenus en Hippocrates op tafel vertellen iets over zijn functie. Hij was professor aan de Leuvense universiteit, stadsgeneesheer van Gent en lijfarts van de landvoogden. Op het wapenschild staat zijn wapenspreuk nil temere: niets ondoordacht.
In opdracht van de Brugse schepenen, in die tijd ook rechters, schilderde David deze monumentale diptiek over de corrupte rechter Sisamnes. Links de omkoping en de arrestatie door koning Cambyses. Rechts de straf: Sisamnes wordt levend gevild. Met zijn huid is de stoel overtrokken van zijn zoon die hem opvolgt als rechter. Als waarschuwing aan de rechters om rechtvaardig te handelen kon dit tellen! Gerechtigheidstaferelen als dit sierden menig Vlaams stadhuis waar recht werd gesproken. David gaf dit verhaal uit de oudheid een eigentijdse setting, zodat toeschouwers zich beter konden inleven.
Dit schilderij eert Karel van Lotharingen - landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden - als beschermheer van de kunsten. Minerva, Romeinse godin van de wijsheid, houdt zijn portret vast. Verder nog personificaties van de Schilderkunst, de Beeldhouwkunst, en de Architectuur met een tekening van de Poortersloge. Daar was toen de Brugse kunstacademie gevestigd, met als directeur de schilder van dit doek. Het kreeg er een ereplaats boven de schouw van de konst-kamer of vergaderzaal.
Van de Venne specialiseerde zich in monochrome, satirische genrestukken waarin hij ondeugden aan de kaak stelt. Dit tafereel wordt geduid door het spreekwoord op de banderol onderaan: ‘Zotten maken ’t beste feest’. De menselijke dwaasheid wordt gehekeld door een groep dansende figuren, begeleid door muzikanten. Maar vooral door de ruiter die een groep aanvoert op een ezel waaraan een dode kat is vastgebonden, een typisch dwaasheidsattribuut.
In de 16de eeuw reisden Vlaamse kunstenaars almaar meer naar Italië om kennis te maken met de antieke oudheid en de tendensen van de Italiaanse renaissancekunst. Vaak namen Vlaamse kunstenaars composities van Italiaanse schilders en beeldhouwers over. Zo ook in deze Verrezen Christus van Willem Key die duidelijk gebaseerd is op Michelangelo’s sculptuur uit 1519 uit Santa Maria sopra Minerva in Rome.
Legillon specialiseerde zich als landschaps- en dierenschilder. In dit bucolische stalinterieur wassen twee vrouwen het linnen bij een waterput, geholpen door een jongetje. Naast hen melkt een vrouw een koe. Een man met een houtbundel op de rug verlaat de stal. De schaduwrijke stal contrasteert met het zonovergoten berglandschap op de achtergrond.
Dit is vermoedelijk het middenpaneel van een altaarstuk uit het Convento Santa Clara in Tordesillas waarvan de luiken verspreid raakten. Schilder Alvaro Sanchez werkte in Valladolid en vertegenwoordigt de zogenaamde Hispano-Vlaamse school. De invloed van de Vlaamse primitieven uit zich in de verwantschap met de heilige Nicolaas van de Brugse Meester van de Lucialegende. Ook die troont voor een stadsgezicht.
Maria en haar zoon rusten uit tijdens hun vlucht naar Egypte. Hun reiskoffer en proviand liggen aan hun voeten. Jozef komt aangelopen met een kruik water of wijn. Het gedetailleerde landschap biedt links zicht op een grote boerderij en rechts op een breed dal in atmosferisch perspectief. Het landschap en de figuren werden door verschillende handen geschilderd, een gebruikelijke praktijk in het 16de-eeuwse Antwerpen.
Dit mysterieuze paneel is een van De Crayers vroegste werken. Het beeldt de knielende koning Saul af, die een heks de geest van de overleden profeet Samuël doet oproepen. Samuël verkondigt hem zijn nakende dood. Rechts op de achtergrond is uitgebeeld hoe Saul de volgende dag zal omkomen: op het slagveld, verslagen door de Filistijnen, stort hij zich wanhopig op zijn eigen zwaard.
Tijdens zijn Italiëreis maakte Van Hemessen kennis met de renaissancekunst. Hier baseerde hij zich op Rafaëls Heilige Familie van François I die hij zag in het kasteel van de Franse koning in Fontainebleau. Van Hemessen schrapte de overige figuren uit Rafaëls compositie, zodat alle aandacht gaat naar de liefdevolle band tussen moeder en kind, en naar het indrukwekkende landschap waarin de rust op de vlucht naar Egypte is afgebeeld.
Provoost maakte deze Kruisiging vermoedelijk voor de Jeruzalemkapel in Brugge. Daar kwam de Broederschap van de Jeruzalembedevaarders bijeen waarvan de schilder zelf lid was. Terwijl zijn tijdgenoten Jeruzalem meestal vanuit hun fantasie afbeeldden, had Provoost de stad zeer waarschijnlijk met eigen ogen gezien. Zijn afbeelding links is gebaseerd op eigen observaties. Rechts is Constantinopel dan weer veel minder waarheidsgetrouw voorgesteld.
In 1599/1600 kreeg Frans Pourbus II, kleinzoon van Pieter, van de aartshertogen Albrecht en Isabella de opdracht om hun officiële portretten te schilderen. Zijn staatsieportretten werden veelvuldig gekopieerd, vooral in kleine, mobielere busteportretten, zoals hier. In de oorspronkelijke versies is het vorstenpaar ten voeten uit afgebeeld, geïdealiseerd maar met een zeker realisme. Pourbus’ faam als portretschilder breidde zich uit over hofkringen in heel Europa.
Catharina van Alexandrië behoort tot de populairste middeleeuwse heiligen. Ze wordt vaak afgebeeld met een gebroken wiel met spijkers waarop ze werd vastgebonden. Toen een bliksem het marteltuig vernielde besloot men haar te onthoofden. Provoost baseerde zijn compositie op een houtsnede van Dürer. Dit luik maakte oorspronkelijk deel uit van een triptiek, waarvan de Kruisiging hiernaast het middenluik was en het linkerluik bewaard wordt in het Museum Boijmans-Van Beuningen in Rotterdam.
In de 15de en 16de eeuw reisden veel kunstenaars over en weer tussen Noord- en Zuid-Europa. Zo ook Frey Carlos, een Vlaamse broeder die in het Hiëronymietenklooster van Évora (Portugal) woonde en werkte. De diagonaal die het beeldvlak doorsnijdt zuigt onze blik naar rechts. Dit doet vermoeden dat het smalle paneel ooit het linkerluik was van een verloren gegane triptiek met centraal een Kruisafneming.
Roelant Savery maakte vanaf 1603 furore aan het hof van Rudolf II in Praag. Zijn minutieuze schilder- en tekenstijl doet denken aan die van Pieter Bruegel I. Na 1613 keerde hij terug naar de Lage Landen, maar de romantische omgeving van Praag bleef een inspiratiebron. In dit werk combineerde hij dat met zijn nieuwe interesse in het uitbeelden van runderen.
Pieter Bruegels populaire schilderijen werden al meteen na zijn dood gretig gekopieerd. Deze kopie wijkt nauwelijks af van het origineel en werd vrijwel zeker gemaakt door zijn zoon Pieter de Jonge. Johannes preekt voor een bont gezelschap. Dit is een verwijzing naar de hagenpreken, verboden preken van hervormingsgezinde predikanten.
Aanleiding voor dit werk was de Unie van Brussel, een akkoord dat een korte periode van vrede inleidde tussen Spanje en de Nederlanden. De fragiliteit van het akkoord wordt verbeeld door figuren die proberen te beletten dat wapens worden verpletterd door de triomfwagen waar Vrede op troont. Vóór de wagen knielen de Zeventien Provinciën van de Nederlanden, achteraan de Brugse schepenen en burgemeester Joris van Brakele, in het rood.
De oorlogsgod Mars vertrappelt de Onwetendheid terwijl Victoria, de godin van de overwinning, hem een lauwerkrans opzet. Rondom hen personificaties van de zeven kunsten en wetenschappen. Links: Grammatica (boek), Geografie (passer en wereldbol), Sterrenkunde (hemelsfeer), Retorica (slangenstaf) en Dialectiek (papegaai); rechts Muziek (schalmei) en Rekenkunde (wastafel). Schilderkunst (palet en penselen) loopt op het gezelschap toe. Zij eist haar plaats op tussen de Vrije Kunsten, wat een actuele discussie in de 16de eeuw verbeeldt.
Kermissen en circussen, waarvoor zijn vader decors schilderde, zouden De Smet levenslang inspireren. In deze uitgezuiverde compositie wordt de ruimte herleid tot een tweedimensionaal vlak en is het kleurenpalet beperkt. De figuren krijgen een ovaal hoofd, amandelvormige ogen, volle wangen met een blos, en een cilindervormige hals en ledematen. Ze doen denken aan de Franse kunstenaar Fernand Léger, maar zijn ook geïnspireerd door de Afrikaanse en Egyptische kunst.
Gustave De Smet is de meest klassieke representant van het Vlaamse expressionisme. Hij schilderde dit doek tijdens zijn ballingschap in het Nederlandse kunstenaarsdorp Blaricum. In lijn met de avant-garde evolueerde hij naar een meer synthetische vormgeving met hoekige gestalten en sombere kleuren. De geschematiseerde, pijprokende man geeft eerder een type weer dan een individuele persoon. De ritmisch facetmatige naakte vrouw op de achtergrond herinnert aan Picasso.
Brusselmans’ Brabantse landschappen behoren tot de meest originele in de Vlaamse landschapstraditie. Tot aan zijn dood in 1953 bleef hij in bittere armoede wonen en werken in Dilbeek. Hij vond er inspiratie in het landschap van het Pajottenland, ten westen van Brussel. Hij registreerde het in alle seizoenen, zoals in dit verstilde winterlandschap dat ontdaan is van alle overbodige details.
Frits Van den Berghe schilderde maar een korte periode expressionistisch. Tussen 1922 en 1926 maakte hij een reeks doeken waarin de landelijke omgeving van het schildersdorp Sint-Martens-Latem centraal staat. Zijn expressionistisch vormgevoel komt tot uiting in de bijna karikaturaal vervormde, robuuste figuren, de spontane verfbehandeling, het eigenzinnige kleurgebruik en de treffende licht-donkercontrasten.
Constant Permeke is de bekendste vertegenwoordiger van het Vlaamse expressionisme. Typisch voor zijn werk zijn de uitgesproken zin voor monumentaliteit en de extreme vervormingen. In pasteus aangebrachte aardekleuren brengt hij het landleven in beeld. Aan een ruw geschetste tafel lepelen een besnorde boer en een tweede, bijna abstracte figuur in stilte pap.
Navez was Belgiës belangrijkste vertegenwoordiger van het neoclassicisme en maakte vooral naam als portretschilder. Hier etaleert hij zijn talent in de weergave van de kostbare japons, rijke juwelen en gesofistikeerde kapsels.
De jurist en liberale politicus Théodore-Joseph Jonet bestelde dit familieportret net voor het huwelijk van zijn oudste dochter Juliette, met verlovingsring. Achter haar staat haar zes jaar jongere zus Emilie. Hun moeder was dan al overleden.
De Brugse beeldhouwer en stadsarchitect Calloigne maakte deze neoclassicistische versie van de Madonna van Michelangelo uit de Onze-Lieve-Vrouwekerk uit één blok marmer. Naast de treffende gelijkenissen met het renaissancebeeld toont de versie van Calloigne een warme interactie tussen moeder en kind die bij Michelangelo ontbreekt. Calloigne is ook bekend als ontwerper van de Vismarkt in Brugge.
Hoewel Joseph-Denis Odevaere zich vooral toelegde op de historieschilderkunst, waagde hij zich ook geregeld aan het lucratieve portretgenre. Daarvan getuigt dit eerder informele portret van een vader met zijn dochter. Zij lijken net teruggekeerd op hun landgoed na een wandeling met hun jachthond. Let op het tedere handgebaar tussen vader en dochter.
Sylvie de la Rue, het nichtje van de kunstenaar, draagt een duur empirekleed en houdt haar mopshond op haar schoot. Met haar blozende wangen lijkt ze uit te rusten na een partijtje badminton. De pluimbal slingert achteloos op de vloer. Sylvie zal 12 jaar later huwen met de schilder Odevaere, waarvan het Groeningemuseum meerdere werken bezit.
In dit historiestuk zoekt Odevaere zijn onderwerp in de toenmalige actualiteit: de Griekse onafhankelijkheidsstrijd tegen de Ottomaanse overheersers. Hij brengt een eigentijdse held in beeld: Lord Byron. In 1823 trekt de beroemde romantische dichter en avonturier als vrijwilliger naar Griekenland om er de bevolking te steunen, maar hij sterft er amper een jaar later na een koortsaanval.
Ducq was hofschilder van koning Willem I. Hier portretteert hij de gouverneur van Oost-Vlaanderen: baron Charles-Louis de Keverberg de Kessel. De vijftiger is net getrouwd met de Engelse Mary Lodge, 24 en gekleed in de exclusieve mode van haar tijd. Het boek in haar hand is geschreven door haar kersverse echtgenoot: de eerste monografie over Hans Memling.
Een vrouw poseert in traditionele kledij. Aan haar kledij en juwelen te oordelen was ze niet onbemiddeld. Dit jeugdwerk van Odevaere is gedateerd in 1808. Als laureaat van de Romeprijs verbleef hij toen aan de Académie de France. Die was door Suvée ondergebracht in de Villa Medici, te zien op de achtergrond.
Deze naakte jongeling met ivoorkleurige huid en blonde krullen beantwoordt aan het neoclassicistisch schoonheidsideaal. Het is Narcissus uit het klassieke verhaal van Ovidius' Metamorfosen. Moe van het jagen rust hij uit aan de oever van een meer. Verliefd op zijn eigen spiegelbeeld, kwijnt hij weg terwijl zijn hazewindhond voorzichtig aan zijn been likt.
In 1804 won Odevaere de Romeprijs. Bij zijn terugkeer in zijn thuisstad werd hij feestelijk onthaald. Uit dank schonk hij aan de academie dit vriendschapsportret, een genre dat wel vaker voorkwam rond 1800. Directeur Van der Donckt wijst naar een document over de huldeviering. Naast hem zit voorzitter Wynckelman. De laureaat zelf is ook aanwezig in de vorm van een zelfportret aan de muur.
De Bruggeling Kinsoen bouwde een lucratieve internationale carrière uit als hof- en societyschilder. We kijken naar het geïdealiseerde, flatterende portret van de modieus geklede operazangeres Marie-Joséphine Lafont-Porcher. Zij vertoefde in de beau monde van Parijs, organiseerde er literaire salons en reisde door Europa met haar man, de violist Charles-Philippe Lafont. De knijpbril in haar hand geeft haar een intellectueel cachet.
Zoals bij vele neoclassicistische doeken wordt hier een verhaal uit de oudheid afgebeeld. Belisarius, een generaal van keizer Justinianus, werd ten onrechte van verraad beschuldigd, gevangengenomen en blind gemaakt. De aanblik van haar verminkte man wordt zijn vrouw teveel. Tiberius, de soldaat links, zal later Belisarius’ onschuld bewijzen en trouwen met Eudoxe, de dochter die hier huilend haar stervende moeder ondersteunt.
Kinsoens flatteuze portretten vielen erg in de smaak bij de aristocratie en de burgerij. In dit familieportret toont hij zich een meester in het tastbaar weergeven van de luxueuze fluwelen en zijden stoffen, en de kasjmieren sjaal bij een meesterlijke lichtinval.
De talentvolle, in Haarlem opgeleide portretschilder Peter Lely bouwde zijn carrière uit in Engeland. Hij volgde er Anthony van Dyck op als portretschilder van de adel en het koninklijk hof. In dit sobere portret gaat alle aandacht naar de indringende blik van Samuel Crew, een telg uit een voorname familie uit Northamptonshire.
Jacob van Oost I, Brugges belangrijkste barokkunstenaar, toont hier zijn talent als portretschilder van de burgerij. François Lamoral Baltijn wordt afgebeeld met zijn tweede echtgenote, zijn vier kinderen, hun min en de tuinman. Van Oost heeft de leeftijden van de familieleden in het portret verwerkt. Trots wijst de pater familias naar zijn familie en landgoed. Het etaleren van welvaart en status primeert.
Jacob van Oost II maakte net als zijn vader naam als portret- en historieschilder. In dit busteportret beeldt hij een in het zwart geklede man af in driekwartshouding. Volgens een opschrift op de achterzijde zou het gaan om een vriend van de kunstenaar.
De 17de eeuw was een bloeitijd voor het kinderportret in de Nederlanden. Op dit portret van een van Rembrandts meest getalenteerde leerlingen dragen de jongste kinderen een attribuut met een allegorische betekenis. De appelen verwijzen naar de vruchtbaarheid van het gezin, de hond naar de trouw die de gezinsleden verbindt, het zweepje om een tol te doen draaien naar de leiding die een kind moest krijgen.
Een theoloog leest de conciliebesluiten en becommentarieert ze, terwijl zijn secretaris ijverig noteert. De compositie versterkt de contrareformatorische boodschap. Links is de Kerk vertegenwoordigd door de documenten van het concilie op een lezenaar met gesculpteerde calvarie. Rechts staat de wereldbol prominent op een kleurrijk tafelkleed. De geestelijke, waarschijnlijk een jezuïet, is letterlijk de bemiddelaar tussen de Kerk en de wereld, aan wie hij de geschriften verduidelijkt.
Dit drieluik is gewijd aan drie heiligen die zich volledig hadden afgezonderd, in de hoop de duivelse verleidingen te weerstaan. Het middenpaneel toont Job, die God trouw bleef ondanks de zware beproevingen van de duivel. Op het linkerluik weert de heilige Antonius de duivelse aanvallen af door te bidden. Op het rechterluik kastijdt de heilige Hiëronymus zichzelf met een steen voor een kruisbeeld.
Dit zijn de buitenluiken van een triptiek die besteld werd door abt Antoine Wydoit van de Duinenabdij en waarvan het middenpaneel verloren ging. Ze zijn geschilderd in grisaille of grijstinten waarbij de indruk gewekt wordt dat het om sculpturen gaat. Ze tonen de Lactatio Bernardi, de legende waarbij melk uit de borst van Maria de lippen van de heilige Bernardus bevochtigde.
De machtige Romeinse veldheer Marcus Licinius Crassus, die met Julius Caesar en Gaius Pompeius het eerste triumviraat of driemanschap vormde, stond bekend om zijn hebzucht. Toen hij bij een gevecht tegen de Parthen gevangen werd genomen, goten ze vloeibaar goud in zijn mond. Blondeel situeert het gruwelijke tafereel in een landschap met ruïnes, waarvoor de kunstenaar bekend stond bij zijn tijdgenoten.
In dit ongewone Laatste Avondmaal schildert Pourbus het dramatische moment waarbij Judas de kamer uitloopt, recht in de armen van de duivel.
Hij maakte dit paneel vermoedelijk voor de rederijkerskamer van de Heilige Geest. Jaarlijks speelden de Brugse rederijkers op Witte Donderdag het Laatste Avondmaal na. Bij die gelegenheid schreven ze gedichten. De figuur links in eigentijdse kledij met een blad papier in de hand verwijst daarnaar.
De taferelen uit het leven van Christus op de luiken en het middenpaneel - de Kruisdraging, de Kruisafneming, de Graflegging en de Verrijzenis - vormden oorspronkelijk één geheel, geschilderd op doek. Ook de kleine schilderijen onderaan, de zogenaamde predella, die de Annunciatie, de Aanbidding door de herders en de Besnijdenis voorstellen, werden op één doek geschilderd. Enkele decennia na voltooiing werden beide doeken verknipt en op een bestaand houten altaarstuk geplakt.
Pourbus schilderde dit Laatste Oordeel voor de rechtszaal van het Brugse Vrije, een uitgestrekt bestuurlijk gebied rond Brugge. Christus wordt omringd door heiligen terwijl de graven op aarde openbarsten en de doden herrijzen. Hij stuurt de gelukzaligen naar de hemel en de zondaars naar de hel. De gespierde figuren doen denken aan het Laatste Oordeel van Michelangelo in de Sixtijnse Kapel, dat Pourbus van prenten kende.
De geschilderde omlijsting eist alle aandacht op en is met haar exuberante ornamentiek typisch voor Blondeel, die signeerde met LAB en een troffel. Hij schilderde dit tafereel in opdracht van het Brugse Sint-Lucasgilde wiens wapenschild tweemaal verschijnt. Lucas zou als eerste Maria hebben geschilderd en werd daarom de patroonheilige van de schilders. Blondeel gunt ons een blik in een schildersatelier, met op de achtergrond een leerjongen die pigmenten wrijft.
Op het middenluik verschijnt Christus aan een zondige wereld, bevolkt met groteske personages en naakte figuren die zich misdragen of gemarteld worden. Zoals vaak bij de eigenzinnige Bosch staan ondeugd en zonde centraal. Op de zijluiken zien we de afloop van het Laatste Oordeel: links mogen vrome gelovigen naar een paradijselijke hemel, rechts moeten zondaars naar het hellevuur.
Dit gesigneerde en gedateerde huwelijksportret stelt het bemiddelde echtpaar Van Eyewerve-Buuck voor, herkenbaar aan hun wapenschilden. Ze poseren voor een venster met uitzicht op het Kraanplein en de Vlamingstraat, in het economische hart van Brugge, waar Jan als handelaar actief was. De hond naast de vrouw symboliseert echtelijke trouw. Pourbus, een van Brugges belangrijkste kunstenaars, toont zich hier een getalenteerd portretschilder.
Dit intieme en bescheiden portret toont een Norbertijnermonnik, herkenbaar aan zijn witte habijt en tonsuur of kruinschering. Zijn gebedshouding doet vermoeden dat dit paneel het linkerluik was van een diptiek. De opmerkelijke groene achtergrondkleur is niet origineel.
In de 15de eeuw was er een grote vraag naar devotiepanelen, kleine religieuze schilderijen die bedoeld waren voor het belijden van het geloof in de privésfeer. Door de heiligen van dichtbij af te beelden wou men empathie oproepen. Zoals op dit paneel, geschilderd in opdracht van de Genuese koopman Andrea della Costa. Op de voorzijde staat een detail uit de Kruisafneming, op de keerzijde een close-up van Andreas, naamheilige van de opdrachtgever.
De portretten op de zijluiken van deze triptiek behoren tot de oudste Vlaamse groepsportretten. De welgestelde Brugse familie Moreel, de opdrachtgever, is hier geportretteerd, samen met haar patroonheiligen. Dit schilderij hing in hun familiekapel in de Sint-Jakobskerk. Op het middenpaneel, tussen de heiligen Maurus en Egidius, zit het Jezuskind op de schouders van Christoffel. Een subliem landschap loopt door over de drie panelen.
Deze diptiek ontstond door toevoeging van een portret van de schenkers aan een reeds bestaand devotietafereel. Dat verklaart het schaalverschil tussen de twee voorstellingen. De schenkers staan dichter bij de toeschouwer, hun lichaamsverhoudingen kloppen niet en ze zijn ruwer afgebeeld dan de meer gestileerde en verfijnde Madonna die op het linkerluik troont voor een baldakijn.
Volgens een legende verscheen Christus’ gelaat op het doek waarmee Veronica zijn zweet en bloed afveegde tijdens zijn kruisweg naar Golgotha. Het onderwerp, dat gebaseerd is op oudere Byzantijnse iconen, werd populair in devotiepanelen. De Brugse Meester van de Legende van de heilige Ursula maakte er verschillende versies van. Dit paneel werd wellicht geschilderd in opdracht van een Italiaan die in Brugge verbleef.
Op de luiken van dit altaarstuk waarvan het middenluik verloren is gegaan, wordt de legende van de Engelse prinses Ursula weergegeven als een stripverhaal. Ursula wilde maar trouwen op twee voorwaarden: haar aanstaande bekeerde zich tot het christendom en zij mocht op pelgrimstocht. Op weg naar Rome werd zij met haar uitgebreide gevolg vermoord door Hunnen. De vrouwen boven, Kerk en geblinddoekte Synagoge, verbeelden de overwinning van het Nieuwe op het Oude Testament. Op de buitenluiken zijn, in grijstinten, de evangelisten en kerkvaders afgebeeld.
Triptiek met de Bewening van Christus, schenkers
en de heiligen Dominicus en Franciscus (recto)
De heiligen Antonius van Padua en Bernard van Siena (verso)
De Meester van de Legende van de heilige Lucia kreeg vooral veel opdrachten van Spanjaarden. Het felle kleurgebruik en de uitgelengde figuren bevielen hen. Het monumentale altaarstuk werd gemaakt voor het Dominicanerklooster van Lekeitio in Baskenland. Mogelijk zijn de luxueus uitgedoste opdrachtgevers op de luiken het adellijke echtpaar Ibáñez de Arteita. Zij bestelden dit altaarstuk waarschijnlijk via een tussenpersoon bij de Brugse kunstenaar.
Deze Annunciatiepanelen maakten deel uit van een drieluik dat besteld werd door abt Jan Crabbe van de Duinenabdij in Koksijde. De triptiek werd ontmanteld zodat de panelen afzonderlijk konden worden verkocht, een frequente praktijk vanaf de 18de eeuw. Dit zijn de achterzijden van de doorgezaagde zijpanelen. De voorzijden met de stichtersportretten bevinden zich in New York (Pierpont Morgan Library), het middenpaneel met de Kruisiging in Vicenza (Museo Civico).
Tijdens een misviering door Paus Gregorius twijfelde één van zijn bisschoppen aan de transsubstantiatie, de verandering van het brood en de wijn in het lichaam en bloed van Christus. Om de ongelovige te overtuigen verscheen Christus op het altaar als Man van Smarten, met zijn stigmata en de Passiewerktuigen. Het tafereel werd geschilderd door een anonieme meester uit Brussel naar een gravure van Israhel van Meckenem. Het geeft ons een inzicht in hoe altaarstukken tijdens de late middeleeuwen werden ingezet in de liturgie.
Catharina van Alexandrië behoort tot de populairste middeleeuwse heiligen. Ze wordt vaak afgebeeld met een gebroken wiel met spijkers waarop ze werd vastgebonden. Toen een bliksem het marteltuig vernielde besloot men haar te onthoofden. Provoost baseerde zijn compositie op een houtsnede van Dürer. Dit luik maakte oorspronkelijk deel uit van een triptiek, waarvan de Kruisiging hiernaast het middenluik was en het linkerluik bewaard wordt in het Museum Boijmans-Van Beuningen in Rotterdam.
Dit Laatste Oordeel sierde de schepenkamer van het Brugse stadhuis. Provoost benadrukt Christus’ rol als Verlosser door hem te laten wijzen naar zijn steekwonde, symbool van zijn offer. Pittig detail: geestelijken verschijnen niet alleen aan de hemelpoort, maar ook in de hellemond. Deze werden in 1550 door Pieter Pourbus overschilderd, nadat Karel V kritiek op de geestelijkheid verbood. De overschildering werd bijna volledig verwijderd in 1956.
Provoost maakte deze Kruisiging vermoedelijk voor de Jeruzalemkapel in Brugge. Daar kwam de Broederschap van de Jeruzalembedevaarders bijeen waarvan de schilder zelf lid was. Terwijl zijn tijdgenoten Jeruzalem meestal vanuit hun fantasie afbeeldden, had Provoost de stad zeer waarschijnlijk met eigen ogen gezien. Zijn afbeelding links is gebaseerd op eigen observaties. Rechts is Constantinopel dan weer veel minder waarheidsgetrouw voorgesteld.
Dit zijn de gesloten luiken van een triptiek. De zijluiken werden indertijd in de dikte doorgezaagd en ook de binnenzijden worden in het Groeningemuseum bewaard en zijn te zien aan de andere kant van deze sokkel. Het middenpaneel van het drieluik ging verloren. De betekenis van dit tafereel – een transactie tussen een geldwisselaar en een skelet - roept veel vragen op. Waarschijnlijk past het in de 16de-eeuwse traditie van moraliserende taferelen die waarschuwen voor vergankelijkheid.
In de 15de en 16de eeuw reisden veel kunstenaars over en weer tussen Noord- en Zuid-Europa. Zo ook Frey Carlos, een Vlaamse broeder die in het Hiëronymietenklooster van Évora (Portugal) woonde en werkte. De diagonaal die het beeldvlak doorsnijdt zuigt onze blik naar rechts. Dit doet vermoeden dat het smalle paneel ooit het linkerluik was van een verloren gegane triptiek met centraal een Kruisafneming.
Dit is vermoedelijk het middenpaneel van een altaarstuk uit het Convento Santa Clara in Tordesillas waarvan de luiken verspreid raakten. Schilder Alvaro Sanchez werkte in Valladolid en vertegenwoordigt de zogenaamde Hispano-Vlaamse school. De invloed van de Vlaamse primitieven uit zich in de verwantschap met de heilige Nicolaas van de Brugse Meester van de Lucialegende. Ook die troont voor een stadsgezicht.
De portretten op de zijluiken van deze triptiek behoren tot de oudste Vlaamse groepsportretten. De welgestelde Brugse familie Moreel, de opdrachtgever, is hier geportretteerd, samen met haar patroonheiligen. Dit schilderij hing in hun familiekapel in de Sint-Jakobskerk. Op het middenpaneel, tussen de heiligen Maurus en Egidius, zit het Jezuskind op de schouders van Christoffel. Een subliem landschap loopt door over de drie panelen.
Volgens een legende verscheen Christus’ gelaat op het doek waarmee Veronica zijn zweet en bloed afveegde tijdens zijn kruisweg naar Golgotha. Het onderwerp, dat gebaseerd is op oudere Byzantijnse iconen, werd populair in devotiepanelen. De Brugse Meester van de Legende van de heilige Ursula maakte er verschillende versies van. Dit paneel werd wellicht geschilderd in opdracht van een Italiaan die in Brugge verbleef.
Deze Annunciatiepanelen maakten deel uit van een drieluik dat besteld werd door abt Jan Crabbe van de Duinenabdij in Koksijde. De triptiek werd ontmanteld zodat de panelen afzonderlijk konden worden verkocht, een frequente praktijk vanaf de 18de eeuw. Dit zijn de achterzijden van de doorgezaagde zijpanelen. De voorzijden met de stichtersportretten bevinden zich in New York (Pierpont Morgan Library), het middenpaneel met de Kruisiging in Vicenza (Museo Civico).
De Meester van de Legende van de heilige Lucia kreeg vooral veel opdrachten van Spanjaarden. Het felle kleurgebruik en de uitgelengde figuren bevielen hen. Het monumentale altaarstuk werd gemaakt voor het Dominicanerklooster van Lekeitio in Baskenland. Mogelijk zijn de luxueus uitgedoste opdrachtgevers op de luiken het adellijke echtpaar Ibáñez de Arteita. Zij bestelden dit altaarstuk waarschijnlijk via een tussenpersoon bij de Brugse kunstenaar.
In de 15de eeuw was er een grote vraag naar devotiepanelen, kleine religieuze schilderijen die bedoeld waren voor het belijden van het geloof in de privésfeer. Door de heiligen van dichtbij af te beelden wou men empathie oproepen. Zoals op dit paneel, geschilderd in opdracht van de Genuese koopman Andrea della Costa. Op de voorzijde staat een detail uit de Kruisafneming, op de keerzijde een close-up van Andreas, naamheilige van de opdrachtgever.
Dit intieme en bescheiden portret toont een Norbertijnermonnik, herkenbaar aan zijn witte habijt en tonsuur of kruinschering. Zijn gebedshouding doet vermoeden dat dit paneel het linkerluik was van een diptiek. De opmerkelijke groene achtergrondkleur is niet origineel.
Deze diptiek ontstond door toevoeging van een portret van de schenkers aan een reeds bestaand devotietafereel. Dat verklaart het schaalverschil tussen de twee voorstellingen. De schenkers staan dichter bij de toeschouwer, hun lichaamsverhoudingen kloppen niet en ze zijn ruwer afgebeeld dan de meer gestileerde en verfijnde Madonna die op het linkerluik troont voor een baldakijn.
In de lijn van de Barbizonschilders in Frankrijk nam Théodore Fourmois afstand van het idealiserende, academische landschap. Hij probeerde vooral greep te krijgen op het schouwspel van licht en atmosfeer. De kleine olieverfstudie van de watermolen in Voreppe in de Franse Dauphiné, schilderde hij wellicht ter plaatse. Het doek kon gemakkelijk in een schildersdoos opgeborgen worden. De grotere versie werkte hij af in zijn atelier. Het landschap werd lichtjes geïdealiseerd en aangevuld met koeien, een herderinnetje en een paar andere figuranten.
Frits Van den Berghe schilderde maar een korte periode expressionistisch. Tussen 1922 en 1926 maakte hij een reeks doeken waarin de landelijke omgeving van het schildersdorp Sint-Martens-Latem centraal staat. Zijn expressionistisch vormgevoel komt tot uiting in de bijna karikaturaal vervormde, robuuste figuren, de spontane verfbehandeling, het eigenzinnige kleurgebruik en de treffende licht-donkercontrasten.
Deze intieme, in close-up geschilderde scène beantwoordde aan de groeiende vraag van gelovigen naar menselijke voorstellingen van de Heilige Familie. Jezus slaat zijn arm om de hals van zijn moeder en neemt een walnoot uit een schaal die Jozef hem voorhoudt. Met dergelijke, lieflijke paneeltjes oogstte het atelier van de uit Lombardije afkomstige Benson veel succes in het 16de-eeuwse Brugge.
Doornik ± 1399/1400 - Brussel 1464
De heilige Lucas tekent de Madonna (±1500)
olieverf op paneel
Van deze compositie zijn meerdere versies bekend. Het origineel maakte Rogier wellicht voor de kapel van het Sint-Lucasgilde in Brussel. De evangelist Lucas, patroonheilige van de schilders, tekent met een zilverstift het portret van Maria en Jezus. In zijn werkkamer rechts zijn attributen: een boek en een os. Het prachtige rivierlandschap is schatplichtig aan Van Eyck en een vroeg voorbeeld van de Vlaamse landschapsschilderkunst.
actief Zuidelijke Nederlanden, ± 1479/1500
Maria met Kind gekroond door engelen (± 1476/1482)
olieverf op paneel
In 15de-eeuwse schilderateliers was het gebruikelijk om bestaande motieven samen te voegen tot nieuwe composities. Dit schilderij is een samensmelting van elementen uit twee composities van Rogier van der Weyden. Het is één van minstens vijf Madonna’s die worden toegeschreven aan de zogenoemde Meester met het Geborduurde Loofwerk. Zijn noodnaam dankt hij aan de repetitieve wijze waarop hij de bladeren en het goudbrokaat schilderde, vergelijkbaar met de steekjes van borduurwerk.
Doornik ± 1399/1400 - Brussel 1464
Portret van Filips de Goede
olieverf op paneel
De Bourgondische hertog draagt zijn karakteristieke zwarte kaproen. Over zijn fluwelen wambuis met bontkraag hangt de ketting van het Gulden Vlies, de ridderorde die hij in 1430 oprichtte. Het prototype van dit staatsieportret, waarvan meerdere versies bestaan, werd wellicht geschilderd door Rogier van der Weyden. Deze officiële portretten circuleerden in het rijk en werden als geschenk doorgegeven.
Maaseik ± 1390 - Brugge 1441
Madonna met kanunnik Joris van der Paele (1436)
olieverf op paneel
De Brugse kanunnik Joris van der Paele bestelde dit werk voor bij zijn graf in de Sint-Donaaskerk, waar hij ook missen liet lezen. Zijn naamheilige Joris beveelt de zieke kanunnik aan bij Maria en Jezus. Tegenover hen staat Donaas, de patroonheilige van de kerk. Van Eycks detailrealisme en stofuitdrukking zijn verbluffend, net als de reflecties op Joris’ harnas en helm. De afgebeelde kerkruimte is mogelijk geïnspireerd op de verdwenen Sint-Donaaskerk.
actief Brugge ± 1450/1489
Pinksteren (± 1485/1490)
olieverf op paneel
Toen de apostelen tien dagen na Jezus’ Hemelvaart verzamelden, verschenen boven hen vurige tongen. De neergedaalde Heilige Geest gaf hen de kracht om het evangelie in verschillende talen te verkondigen, het beginpunt van de christelijke Kerk. Dit paneel wordt toegeschreven aan een laat 15de-eeuwse Brugse meester die zijn noodnaam ontleent aan portretten van het echtpaar Baroncelli in het Uffizi (Firenze). Hij gebruikte dikwijls motieven uit schilderijen van Petrus Christus waardoor hij soms als een van diens zonen wordt beschouwd.
Maaseik ± 1390 - Brugge 1441
Maria met Kind in een interieur (± 1450)
olieverf op paneel
Dit paneeltje kan gelinkt worden aan de werkplaats van Jan van Eyck. Dendrochronologisch onderzoek (onderzoek van de jaarringen) dateert de eikenhouten drager op 1387. Het werkje moet nog tijdens het leven of kort na Van Eycks dood in 1441 zijn geschilderd. De compositie is gebaseerd op verschillende werken van Van Eyck, onder meer de Madonna met kanunnik Joris van der Paele. De anonieme kunstenaar, wellicht afkomstig uit Duitsland, moet dus toegang hebben gehad tot tekeningen uit Van Eycks werkplaats of er zelf een tijdje hebben gewerkt.
± 1375/1379 - 1444
Maria met Kind (± 1480/1499)
olieverf op paneel
Deze Maria met Kind is een kopie naar een verloren compositie van de Meester van Flémalle (Robert Campin) uit Doornik. Het paneel werd aan het einde van de 15de eeuw waarschijnlijk vervaardigd door een Brusselse schilder. Het rode, in plooien gestreken doek achter de Madonna en het kussen in goudbrokaat zijn toevoegingen van de kopiist. De vrucht in de handen van het Kind symboliseert de overwonnen erfzonde.
actief Brugge ± 1376/1386
Consoles van het stadhuis van Brugge: Een man en een vrouw (Links) - Tristan en Isolde en de dienares Brangien (Rechts)
Zandsteen met restanten van polychromie
Deze kraagsteen maakte deel uit van de gotische gevel van het Brugse stadhuis. De kraagstenen kregen tussen 1376 en 1379 vorm in het atelier van Jean de Valenciennes, een begenadigd beeldhouwer uit Henegouwen. 26 originele kraagstenen behoren sinds restauratiewerken in de 19de eeuw tot de museumcollectie. Sindsdien sieren kopieën de stadhuisgevel. Het iconografisch programma van de kraagstenen is gevarieerd en verwijst naar religieuze en mythische figuren, legendes, satires en volkse voorstellingen.
actief Brugge ± 1376/1386
Consoles van het stadhuis van Brugge: Een man en een vrouw (Links) - Tristan en Isolde en de dienares Brangien (Rechts)
Zandsteen met restanten van polychromie
Deze kraagsteen maakte deel uit van de gotische gevel van het Brugse stadhuis. De kraagstenen kregen tussen 1376 en 1379 vorm in het atelier van Jean de Valenciennes, een begenadigd beeldhouwer uit Henegouwen. 26 originele kraagstenen behoren sinds restauratiewerken in de 19de eeuw tot de museumcollectie. Sindsdien sieren kopieën de stadhuisgevel. Het iconografisch programma van de kraagstenen is gevarieerd en verwijst naar religieuze en mythische figuren, legendes, satires en volkse voorstellingen.
Doornik ± 1399/1400 - Brussel 1464
De heilige Lucas tekent de Madonna (±1500)
olieverf op paneel
Van deze compositie zijn meerdere versies bekend. Het origineel maakte Rogier wellicht voor de kapel van het Sint-Lucasgilde in Brussel. De evangelist Lucas, patroonheilige van de schilders, tekent met een zilverstift het portret van Maria en Jezus. In zijn werkkamer rechts zijn attributen: een boek en een os. Het prachtige rivierlandschap is schatplichtig aan Van Eyck en een vroeg voorbeeld van de Vlaamse landschapsschilderkunst.
Maaseik ± 1390 - Brugge 1441
Portret van Margareta van Eyck (1439)
olieverf op paneel
‘Mijn echtgenoot Johannes voltooide mij in 1439, op 15 juni. Ik was 33’, lezen we in het Latijn op de lijst. Gevolgd door Jan van Eycks lijfspreuk: ‘Als ich can’ (naar mijn beste vermogen). Mevrouw Van Eyck kijkt ons indringend aan. Haar kledij is afgeboord met eekhoornbont en haar hoornkapsel versierd met kant. Na Jans dood leidde ze nog enkele jaren zijn Brugse atelier.
actief Zuidelijke Nederlanden, ± 1479/1500
Maria met Kind gekroond door engelen (± 1476/1482)
olieverf op paneel
In 15de-eeuwse schilderateliers was het gebruikelijk om bestaande motieven samen te voegen tot nieuwe composities. Dit schilderij is een samensmelting van elementen uit twee composities van Rogier van der Weyden. Het is één van minstens vijf Madonna’s die worden toegeschreven aan de zogenoemde Meester met het Geborduurde Loofwerk. Zijn noodnaam dankt hij aan de repetitieve wijze waarop hij de bladeren en het goudbrokaat schilderde, vergelijkbaar met de steekjes van borduurwerk.
Doornik ± 1399/1400 - Brussel 1464
Portret van Filips de Goede
olieverf op paneel
De Bourgondische hertog draagt zijn karakteristieke zwarte kaproen. Over zijn fluwelen wambuis met bontkraag hangt de ketting van het Gulden Vlies, de ridderorde die hij in 1430 oprichtte. Het prototype van dit staatsieportret, waarvan meerdere versies bestaan, werd wellicht geschilderd door Rogier van der Weyden. Deze officiële portretten circuleerden in het rijk en werden als geschenk doorgegeven.
actief Zuidelijke Nederlanden, ± 1479/1500
Maria met Kind gekroond door engelen (± 1476/1482)
olieverf op paneel
In 15de-eeuwse schilderateliers was het gebruikelijk om bestaande motieven samen te voegen tot nieuwe composities. Dit schilderij is een samensmelting van elementen uit twee composities van Rogier van der Weyden. Het is één van minstens vijf Madonna’s die worden toegeschreven aan de zogenoemde Meester met het Geborduurde Loofwerk. Zijn noodnaam dankt hij aan de repetitieve wijze waarop hij de bladeren en het goudbrokaat schilderde, vergelijkbaar met de steekjes van borduurwerk.
actief Zuidelijke Nederlanden, ± 1479/1500
Maria met Kind gekroond door engelen (± 1476/1482)
olieverf op paneel
In 15de-eeuwse schilderateliers was het gebruikelijk om bestaande motieven samen te voegen tot nieuwe composities. Dit schilderij is een samensmelting van elementen uit twee composities van Rogier van der Weyden. Het is één van minstens vijf Madonna’s die worden toegeschreven aan de zogenoemde Meester met het Geborduurde Loofwerk. Zijn noodnaam dankt hij aan de repetitieve wijze waarop hij de bladeren en het goudbrokaat schilderde, vergelijkbaar met de steekjes van borduurwerk.
actief Brugge ± 1450/1489
Pinksteren (± 1485/1490)
olieverf op paneel
Toen de apostelen tien dagen na Jezus’ Hemelvaart verzamelden, verschenen boven hen vurige tongen. De neergedaalde Heilige Geest gaf hen de kracht om het evangelie in verschillende talen te verkondigen, het beginpunt van de christelijke Kerk. Dit paneel wordt toegeschreven aan een laat 15de-eeuwse Brugse meester die zijn noodnaam ontleent aan portretten van het echtpaar Baroncelli in het Uffizi (Firenze). Hij gebruikte dikwijls motieven uit schilderijen van Petrus Christus waardoor hij soms als een van diens zonen wordt beschouwd.
Maaseik ± 1390 - Brugge 1441
Madonna met kanunnik Joris van der Paele (1436)
olieverf op paneel
De Brugse kanunnik Joris van der Paele bestelde dit werk voor bij zijn graf in de Sint-Donaaskerk, waar hij ook missen liet lezen. Zijn naamheilige Joris beveelt de zieke kanunnik aan bij Maria en Jezus. Tegenover hen staat Donaas, de patroonheilige van de kerk. Van Eycks detailrealisme en stofuitdrukking zijn verbluffend, net als de reflecties op Joris’ harnas en helm. De afgebeelde kerkruimte is mogelijk geïnspireerd op de verdwenen Sint-Donaaskerk.
± 1375/1379 - 1444
Maria met Kind (± 1480/1499)
olieverf op paneel
Deze Maria met Kind is een kopie naar een verloren compositie van de Meester van Flémalle (Robert Campin) uit Doornik. Het paneel werd aan het einde van de 15de eeuw waarschijnlijk vervaardigd door een Brusselse schilder. Het rode, in plooien gestreken doek achter de Madonna en het kussen in goudbrokaat zijn toevoegingen van de kopiist. De vrucht in de handen van het Kind symboliseert de overwonnen erfzonde.