Steden en dorpen organiseren sinds de invoering van de schoolplicht (1914) verplicht onderwijs voor iedereen. De Stad Brugge verschilt hier niet van de andere steden en dorpen. Het onderwijs garandeert een soort gelijkheid, iedereen kan onderricht worden.

In de loop van de 19de eeuw heeft het klassikale onderwijs zijn intrede gedaan, samen met een strakkere discipline. Jongens en meisjes worden gescheiden, de leerlingen zitten met samen per leeftijd te luisteren naar één onderwijzer, de vooraan aan zijn lessenaar staat. Alles oogt ordelijk en netjes. De afmetingen van de schoolbanken zijn zelfs precies voorgeschreven.

Het schilderij ‘De dorpsschool’ (1864) laat zien hoe een klaslokaal er voordien uitzag. Jongens en meisjes van verschillende leeftijden zitten samen in de klas achter willekeurig geplaatste tafeltjes en gaan om de beurt naar de schoolmeester om hun schrijfwerk te tonen of hun les op te zeggen. Het verschil kan niet groter zijn.

Ondanks het onderwijs voor iedereen wordt een verschil gemaakt tussen betalende en niet-betalende leerlingen. De warmste en lichtste plaatsen in de vaak erg donkere leslokaaltjes zijn voor de betalende leerlingen. De kachel verwarmde de klas door een lange schouwpijp. Het hekje rond de kachel voorkwam ernstige ongelukken in de overvolle klas.

De wanden van het klasje zijn overvol. Naast de verplichte vorstenportretten uit 1910 van de toenmalige Koning Albert I en Koningin Elisabeth vinden we ook een kruisbeeld en enkele heiligenbeelden. Vooraan in de klas, naast het bord, hangt het leesbord met de normaalwoorden. Achteraan aan de muur hangen wandplaten, die de leerstof aanschouwelijk maakten. Op het rek staan zwartgeverfde metalen inhoudsmaten en een weegschaal met gewichten. Hoewel sommige zaken in deze evocatie van een schoolklasje vanaf de jaren 1960 in onbruik geraken, blijven ze vast nog herkenbaar voor de oudere bezoekers.

Tot ver in de negentiende en zelfs twintigste eeuw schrijven veel leerlingen met lei en griffel, boeken zijn nog niet zo talrijk en papier is duur. De lei is gemaakt van dunne laagjes leisteen in een houten lijst, de griffel is een schrijfstift. Lei en griffel zijn vergelijkbaar met een hedendaags schoolbord waarop met krijt wordt geschreven. De lei kan na gebruik steeds worden schoongeveegd, vaak met spuug en een sponsje of mouw. Hier komt het spreekwoord "Met een schone lei beginnen" trouwens van.

Voor schoonschrift gebruiken de leerlingen pen en inkt. De inkt zit in potjes. Pas met de opkomst van de vulpen vervangt deze de griffel, de lei en de klassieke inktpotjes.

Normaalwoorden zijn woorden waarin de klinkers en medeklinkers hun ongewijzigde klank houden. De kinderen spreken de letters van een woord na elkaar uit. De leerlingen hebben ook elk een leesplankje en een letterdoosje. Zo kunnen zij bij de afbeeldingen op het leesplankje de juiste letters leggen. Generaties schoolkinderen hebben op deze manier leren lezen.

In elke klas hangen wandplaten, die de leerstof meer aanschouwelijk maken of letterlijk ‘inprenten’. Bij de wandplaten vertelt de leerkracht een mooi verhaal. Voor de leerlingen is het opletten geblazen, want nadien vraagt de leerkracht aan hen om de afbeelding zelf te beschrijven.

De ontwikkeling van de steendruk maakt het mogelijk om prenten in grote oplagen te reproduceren. Vanaf het midden van de 19de eeuw gebruiken onderwijzers wandplaten ter ondersteuning bij allerhande schoolvakken: aardrijkskunde, godsdienst, vaderlandse geschiedenis, natuurkunde, volkenkunde… Daarnaast worden wandplaten ook ingezet voor niet-vakspecifieke opvoedingsaspecten, zoals wellevendheid en burgerschap.

Deze prent waarschuwt voor de gevolgen van slordigheid, onvoorzichtigheid en snoepzucht. De kinderen op de wandplaat zijn niet bepaald arme sukkelaars. Zij dragen burgerlijke kledij en dragen de burgerlijke moraal uit over het volk.

Het telraam hoort bij de getalbeeldmethode, waarbij het aantal bollen het getal visualiseert. Leren rekenen is erg belangrijk voor het latere leven, de klas reciteert de tafels van vermenigvuldiging vrij regelmatig uit het hoofd.

Aan de kapstok hangen de zwarte schortjes gedragen door de schoolkinderen om hun kleren niet vuil te maken. Vóór de Tweede Wereldoorlog lopen de minder gegoede kinderen nog op klompen, of kloefen, zoals ze in Brugge zeggen. Ongehoorzame leerlingen moeten voor straf met hun knieën in de klompen zitten.

In de achttiende en negentiende eeuw gebruiken de kinderen houten schooltassen. Het zijn eigenlijk meer opbergkastjes dan tassen. Boeken, schriften, griffels en lei blijven op school en worden niet dagelijks op en neer gesleept. Met het gat bovenaan worden de tassen aan de muur van de klas gehangen. De houten schooltassen dienen ook als tafeltjes. Schoolbanken doen pas hun intrede in het klaslokaal tijdens de tweede helft van de negentiende eeuw. Kinderen personaliseren hun houten schooltassen door erop te schilderen of hun initialen aan te brengen.