In veel culturen bestaat de traditie om voedsel bij speciale gelegenheden te versieren of een bijzondere vorm te geven. Een goed voorbeeld hiervan zijn de chocoladefiguurtjes, die u rond Sinterklaas en Pasen koopt. Tussen de vormen of mallen in de vitrinekast rechts ontdekt u vast ook uw favoriet.

De ‘patacons’ in de vitrine aan de linkerwand zijn doorgaans heel wat minder bekend. Het zijn aardewerken schijfjes waarmee de bakker in de kerst- en nieuwjaarsperiode de krentenbroden versiert. De traditie gaat zeker terug tot de 16de eeuw en was verspreid in een groot deel van de Nederlanden en Noord-Frankrijk. Tot de jaren 1940 kon je in West-Vlaanderen rond de feestdagen broden en gebak versierd met patacons aantreffen bij de bakker.

Aan de muur hangen koekvormen of -planken voor speculaas. Het deeg wordt in de vorm geduwd en er opnieuw uit gehaald om het te bakken. Bakkers wisselen hun koekplanken soms met elkaar. Dat verklaart de initialen die ze op de achterkant krassen als eigendomsmerk.

Het schilderij van Jan Garemijn in deze zaal heeft uiteraard ook iets met het bakkersvak te maken. Het is eigenlijk een luik om voor het raam te zetten. De afgebeelde man draagt in zijn armen een mand met oliekoeken. Leest u het vers onderaan, dan kent u meteen ook zijn naam.

Een oude traditie verbonden aan de meifoor (Brugse kermis) zijn de pandspekken of paviljotten: snoepjes gewikkeld in papier met rijmpjes op. Het zijn echte ‘karamellenverzen’ met volkswijsheden, vooral over liefde en trouwen. Daarom zijn de pandspekken vooral populair bij jonge vrijgezellen die de snoepjes (spekken in het West-Vlaams) aan hun geliefden geven.

Ook speculaaskoeken met de beeltenis van Sinterklaas zijn oorspronkelijk een liefdes- of huwelijksgeschenk. Naast kindervriend is Sinterklaas immers ook de patroonheilige van de geliefden. Op deze koekplank is Sinterklaas vergezeld van een ton met daarin drie kinderen. Volgens een legende zou Sint-Nicolaas de drie kinderen, die door een slager werden vermoord, uit de dood hebben verwekt.

De naam van de schijfjes varieert van streek tot streek: patacon, schild, plak, rondelle, prentje, rond de cougnolle… De term ‘patacon’ zou verwijzen naar ‘patagon’, een Spaanse zilvermunt, die tussen 1612 en 1711 ook in de Nederlanden werd geslagen. Ook schilden en plakken zijn oude benamingen voor munten. Zuiver toeval? Misschien gaan de namen terug op het gebruik om feestbroden te versieren met munten en zo hun waarde te verhogen. Op oude schilderijen is te zien dat rijken broden met daarin een munt geven aan armen, als vorm van liefdadigheid. Het kan ook zijn dat beide tradities – broden versierd met munten en gebakken schijfjes – gewoon naast mekaar bestonden.

Niet alleen de naam en vorm van de schijfjes varieren, ook de motieven: van heiligen en bijbelse figuren over bloemen en dieren tot allerlei taferelen, gegrepen uit het dagelijks leven van de gewone mens. Naast de typische ronde vorm zijn ook patacons in de vorm van maskers en koppen bewaard, vooral figuren met een mijter of soldaten. Deze variëteit maakt van de patacons een gegeerd verzamelobject.

In de plaats van taarten en cupcakes maken onze voorouders koeken en broden bij speciale gelegenheden. De feestbroden worden versierd met patacons. Zo’n gebak, in Brugge ‘engelenkoek’ of ‘ingeltje Gabrieel’ genoemd, was een typisch geschenk dat peters of meters aan hun petekinderen gaven.

Een vollaard is gemaakt van wit tarwemeel dat - in tijden dat men alleen roggebrood at - als een luxe werd bestempeld. Een prachtbrood dus voor de periode rond Oud en Nieuw als men iets te vieren heeft. Een vollaard heeft een typische vorm: langwerpig met aan beide uiteinden een knobbelvormige uitstulping. Een vorm die enigszins doet denken aan een baby die in doeken is gewikkeld.