In de apotheek van het Sint-Janshospitaal prijkt op het bovenste schap een ogenschijnlijk bescheiden kastje. Maar schijn bedriegt, want dit eenvoudige kastje was een cruciaal instrument in het beroepsleven van apothekers en hun bediendes.
Het is een simpliciakastje en bevat simplicia of enkelvoudige geneesmiddelen die in de apotheek werden gebruikt voor het bereiden van medicijnen.
Eeuwenlang werden dergelijke simpliciaverzamelingen ingezet als leermiddel en als hulp bij het aankopen van de ingrediënten voor geneesmiddelen. Zo konden apothekers voelen, ruiken en zien aan welke kenmerken een bepaald ingrediënt moest voldoen. Zo’n verzameling was dus een farmaceutische studie-, examen- of referentiecollectie.
Onder simplicia verstaat men geneeskrachtige middelen uit het planten-, dieren-, of delftstoffenrijk die in hun natuurlijke vorm in medicijnen worden verwerkt. Zo’n kast bevat dus zowel kruiden, als resten van dieren als mineralen om er maar een paar te noemen.
Met deze simplicia maakte men composita of samengestelde geneesmiddelen aan de hand van het bereidingsboek voor geneesmiddelen, ook wel farmacopee genoemd.
Het simpliciakastje in de hospitaalapotheek dateert uit de achttiende eeuw. Deze simpliciakast is zeer bescheiden van afmetingen en eerder een tafelmodel, zeker als men vergelijkt met de imposante meubels in de Noordelijke Nederlanden.
Het simpliciakastje telt acht genummerde lades in karton die telkens bestaan uit veertig vakjes. In elk vakje zat een simplicia. Bij elke kast hoort een cataloog. Zo kon men makkelijk terugvinden welke grondstof bijvoorbeeld in vakje vijftien in lade vier werd bewaard. Helaas is dit document verdwenen.
De zusters apothecaresses van het Sint-Janshospitaal genoten geen officiële opleiding tot apotheker. Ze doorliepen geen stage en moesten geen meesterproef afleggen. De aanwezigheid van dergelijk leerinstrument zegt wel veel over de goede intenties van deze apothecaresses om toch op een zo’n professioneel mogelijk manier hun medicijnen te bereiden.
Simpliciakasten spelen sinds enkele decennia geen rol meer en hebben hun oorspronkelijke farmaceutische functie verloren. Geneesmiddelen worden immers kant en klaar aan de apotheker bezorgd.
Toch blijven het curieuze en waardevolle tijdsdocumenten die getuigen van de evolutie van de studie en het beroep van de apotheker.
Bron en meer lezen:
Van Gildekast tot schoenendoos. Nederlandse simpliciaverzamelingen. Annette Bierman en Raymond van der Ham, Erato, Leiden, 2017